HAN-docent Tom Schoemaker exposeert foto’s over rouw en jezelf opnieuw vinden

Tom Schoemaker, docent Levensbeschouwing en onderzoeker aan de Pabo in Arnhem, exposeert momenteel met zijn fototentoonstelling ‘Mijn Kapelletje’ in de kerk De Drie Ranken in Apeldoorn. “Met deze tentoonstelling kijk ik terug op mijn rouw na het overlijden van mijn vrouw.”

De kerk waar Tom exposeert is multifunctioneel, toegankelijk en huiselijk. Op het moment dat SAM hem opzoekt, repeteert er een koor in de grote zaal van de geloofsgemeenschap. Diezelfde zaal wordt eveneens gebruikt door een uitvaartcentrum, om afscheid te nemen van overledenen. Ook van Rolinka, de vrouw van Tom, is in De Drie Ranken afscheid genomen. Zij overleed in 2014 aan kanker. “Nu, bijna tien jaar later, sta ik hier met foto’s die de periode daarna op allerlei manieren weergeven”, vertelt Tom.

“We waren zo verweven. Besta ik zonder haar? Wie ben ik?”

Rouw is rauw
Dat het geen letterlijke weergave van Toms rouwproces is, is logisch. “Hoe geef je rouw letterlijk weer?”, aldus Tom. “Dat kan niet. Rouw is enorm persoonlijk, rommelig, rauw en onvoorspelbaar. Dat valt niet te vatten in rationele woorden en beelden. Want hoe kun je uitdrukking geven aan iets wat niet ‘zegbaar’ is?” De foto’s waarop steevast een houten, door Tom zelf in elkaar gezet, kapelletje staat, stralen een bepaalde sfeer uit. Tom: “Uiteindelijk zit er een terugkerend thema in: wie ben ik zonder Rolinka? We waren zo verweven. Besta ik zonder haar? Wie ben ik?

Drie maanden voor het overlijden van Rolinka, meldt Tom zich ziek. Hij is er volledig voor zijn vrouw en probeert in deze periode, zo goed en zo kwaad als het gaat, alle ballen hoog te houden. Als Rolinka overlijdt, blijft Tom over met hun kinderen van 10, 13 en 16 jaar. “Het was te veel, ik kon niet meer doorgaan zoals ik deed.” Tom gebruikt de tijd die volgt om op te ruimen, financieel alles op orde te brengen en om de vele emoties onder ogen te komen. Daarna gaat hij langzaam weer aan het werk, maar toch valt hij na een aantal jaar weer uit. “Het ging gewoon niet. Niks stroomde meer.”

Dom doel
Tom heeft een burn out en gaat in therapie. Zijn therapeut spoort hem aan om weer volop creatief te worden. Iets wat, begrijpelijk, stil lag. “Voordat Rolinka overleed, was ik altijd bezig met creëren” vertelt Tom. “Van lesgeven tot kunst. Ik ben in feite creatief geboren. Of dit mijn adhd-component is, wat zorgt voor het leggen van verassende, onverwachte verbanden, of mijn relatie met het geloof: vele factoren maken dat ik me op verschillende manieren kan uiten of iets grondig wil onderzoeken.”

Naar eigen zeggen stelde Tom een “dom doel” om zichzelf te pushen zijn creativiteit weer meer ruimte te geven. “Ik besloot vanaf 1 januari 2018 elke dag een foto op Instagram te plaatsen van iets of iemand in mijn zelfgemaakte kapelletje. 365 dagen een foto, om mezelf bezig te houden, te kijken waar het me zou brengen en wat er allemaal uit zou voortvloeien.” Hoe komt Tom op het idee van een kapelletje? “Ik volgde eind 2016 een fotografieworkshop in een vervallen, verlaten sanatorium in België. We fotografeerden een naaktmodel in een kapel met glas in lood. Dat inspireerde me zo enorm, dat ik besloot een eigen kapelletje te maken.”

“Ik ben niet iemand die traditioneel gelooft. Ik geloof in de gemeenschap en dat ik gedragen word”

Verbinding tussen hemel en aarde
Tom zaagt en timmert een kapel in elkaar, met een dakje erop. “Ik zocht eerst naar oude kerkobjecten, maar die waren allemaal te groot of te zwaar. Naar de bouwmarkt dus, want ik wilde mijn idee niet loslaten.” Hij zaagt een figuur van een engel uit de zijkanten van de kapel en uit de ‘gevel’ van het dakje, wat zorgt voor een heilig component én prachtige lichtinvallen. “Dat geloofsaspect zit overal in verweven”, legt Tom uit. “Ik ben niet iemand die traditioneel gelooft. Ik geloof in de gemeenschap en dat ik gedragen word. De verhalen uit de Bijbel en de tradities zijn voor mij symbolisch. Ze zijn bedoeld om te ontdekken hoe ik zelf in het leven wil staan.”

Dat deze overtuigingen en gevoelens doorkomen in Toms werk, is duidelijk. In de 365 foto’s die hij heeft gemaakt, is er telkens iets of iemand in en rondom de kapel. Meestal heeft het te maken met de verbinding tussen hemel en aarde. Zo is één van zijn eerste foto’s een model dat opgepropt in de kapel zit. Haar vleugels liggen naast haar, afgelegd. Tom: “Wat is een engel zonder vleugels? Er zit verdriet en verlies in, maar ook een gevoel van schuilen, loslaten, acceptatie.”

Verwevenheid
Tom gebruikt soms een (naakt)model, maar vraagt ook vrienden, familie en kennissen om te poseren. Op een gegeven moment komen er ook onbekenden naar hem toe, die er dankzij anderen van gehoord hebben. Er ontstaat een scala aan foto’s. “Van engelen die in het hiernamaals zijn of gaan, maar nog door het aardse worden vastgehouden of teruggetrokken”, vertelt Tom. “Het gaat over het zoeken naar balans. Maar ook over onmacht, jezelf naakt voelen en kwetsbaar zijn. Van verlangen, schuilen, hoop, vreugde, verdriet.”

Al deze gevoelens en gedachten zitten gevangen in de posities van lichamen, bepaalde blikken, een opstelling van objecten en van schilderingen en composities. “Zo is er een foto die bestaat uit stukjes foto’s van twee gezichten, namelijk van Rolinka en mijzelf”, aldus Tom. “Het is bijna eng hoeveel we op elkaar lijken. Je moet echt goed kijken welk stukje uit de gezichtscollage van mij is en welke van haar. Het staat symbool voor de verwevenheid die ik met haar voel, wat logisch is als je nagaat dat we bij elkaar waren sinds ons 16^e en 17^e jaar.”

Heel 2018 staat in het teken van het fotograferen van het kapelletje, in allerlei opstellingen. Tom had een deel van het materiaal al eind 2017 geschoten en liep dus wat voor. Zo kon hij de tijd nemen voor het bedenken, regelen en maken van de volgende foto’s. “Wat het met me heeft gedaan is niet alleen dat ik mijn gedachten kon verzetten, maar ook dat ik kon onderzoeken wie ik ben zonder Rolinka. We waren ruim 30 jaar samen. Het is onvermijdelijk dat je vergroeid raakt. En dat je opnieuw moet uitvogelen wie je bent als je je wederhelft verliest.”

Verwoorden en verbeelden
Vijf jaar na het afronden van het fotoproject is er veel gebeurd. Tom is sowieso doorgegaan met fotograferen. Momenteel gebruikt hij levensgrote ballonnen om uitdrukking te geven aan gevoelens en gedachten, waarvan hij, zo zegt hij, nog niet weet waarom het hem zo ongelooflijk raakt. “De creativiteit is blijven stromen en daarmee mijn leven.” Privé gaat het ook veel beter. Hij heeft een nieuwe liefde gevonden en is alweer lange tijd volop aan het werk op de HAN. Tom heeft zelfs de kans gekregen om te promoveren. “Wederom gaat het over de vraag hoe je kunt verwoorden of verbeelden wat je ten diepste bezighoudt”, aldus Tom. “Maar dan in het kader van het opleiden van aankomende leerkrachten.”

Apeldoorn Fotofestival
De coronapandemie zorgde voor vertraging als het gaat om het exposeren van zijn werk. “Ik had al eerder plannen om mijn foto’s tentoon te stellen, maar dat lukte niet door allerlei omstandigheden.” Dat het nu wel gebeurt, komt door ‘Apeldoorn Fotofestival’, waarbij fotografen hun werk op verschillende locaties in de stad exposeren. Tom kwam via via met de juiste mensen in contact. “De Drie Ranken vond ik wel zo toepasselijk om mijn werk te exposeren, gezien mijn lange geschiedenis met deze kerk. Ik woon vlakbij, was er vroeger jeugdwerker en bovendien vond het afscheid van Rolinka hier plaats.”

Uit de 365 foto’s heeft Tom er 13 gekozen voor de expositie. “Op deze foto’s ben ik het meest trots. Tevreden met de compositie, of wat ze uitdrukken. Of allebei.” Hij heeft de foto’s pas later voorzien van begeleidende teksten. “Dat was eveneens een moment van besef en bezinning. Er vielen nog meer dingen op z’n plek, achteraf bezien. Zo gaat dat natuurlijk vaak in het leven.”

Geloven
Heeft Tom ooit getwijfeld aan God, toen zijn geliefde door kanker van hem gescheiden werd? “Die vraag is me vaak gesteld toen Rolinka overleed”, reageert Tom, die theologie heeft gestudeerd en altijd werkzaam is geweest op gebied van geloof en levensbeschouwing. “Eerlijk gezegd vind ik het een rare vraag. Je vraagt je ook niet af of het nog zin heeft om adem te halen? Zo is het geloof voor mij: een levensbehoefte. Geloven, dat doe ik gewoon. Daar stel ik geen voorwaarden aan, en het geloof stelt die voorwaarden ook niet aan mij.”

De expositie ‘Mijn Kapelletje’ van Tom Schoemaker is te zien tot 4 november in de kerk De Drie Ranken, Eglantierlaan 202, Apeldoorn. Benieuwd naar meer werk van Tom? Kijk dan op zijn Instagrampagina.