Verzuimrapportage HAN: werkgerelateerd verzuim wordt vooral veroorzaakt door psychische klachten

Met een ziekteverzuim van 5.8% vormt de HAN, vergeleken met andere onderwijsinstellingen, geen uitzondering. Opvallend en zorgelijk is het toegenomen aantal psychische klachten, zegt bedrijfsarts Emiel Rosmalen van Zorg van de Zaak. SAM duikt met hem in de verzuimcijfers. 

Zorg van de Zaak rapporteert jaarlijks
Ieder jaar rapporteert Zorg van de Zaak (een netwerk van bedrijven op het gebied van onder meer bedrijfszorg) in opdracht van de HAN over het ziekteverzuim. Cijfers over verzuimpercentage en verzuimfrequentie worden geanalyseerd. HAN-breed maar ook in detail op academieniveau geeft Zorg van de Zaak ‘stuurinformatie’ en advies over hoe het verzuim terug te dringen.

Verzuim kost 14 miljoen per jaar
De HAN gaf in 2023 een kleine 14 miljoen euro uit aan ziekteverzuim. 26% daarvan ging naar verzuim dat door het werk wordt veroorzaakt. In tijden van bezuinigingen extra reden om te onderzoeken hoe het verzuim omlaag kan, al is de paradox dat het ziekteverzuim juist vanwege bezuinigingen kan stijgen.      

Uit de rapportage over het jaar 2023 blijkt dat de ‘meldingsfrequentie’ ofwel het aantal keren dat een medewerker zich ziekmeldt, niet is gestegen. Een gunstige ontwikkeling?
Rosmalen: “Het gaat om meer dan alleen het aantal keren ziek melden. Als er vaak wordt ziek gemeld, dan is het verzuim meestal van korte duur. Maar het kan wel wijzen op een lage motivatie en ‘makkelijk’ ziek melden. En, het kan een voorspeller zijn van langdurige uitval in de toekomst. Een laag aantal ziekmeldingen daarentegen in combinatie met hoog verzuim wijst natuurlijk op langdurige ziektegevallen. De meest zorgelijke variant is zowel hoog verzuim als een hoge meldingsfrequentie. Dat heeft grote gevolgen voor de productiviteit en het functioneren van een organisatie-eenheid.”

“Een kleine groep meldt zich veelvuldig ziek”

Dat ‘makkelijke’ ziek melden, wat doen we daaraan?
“We zien een kleine groep (in 2023: 276 medewerkers, red.) die zich veelvuldig ziek meldt. Alle interventies daarop hebben tot nu toe onvoldoende effect gehad. Het zou helpen als het verzuimbeleid van de HAN wordt aangescherpt door met iedereen die zich drie keer of vaker per jaar ziek meldt meteen in gesprek te gaan. Want bij deze groep is de kans groot op verder frequent verzuim of op langdurig verzuim tot zelfs langer dan een jaar.”

Als bedrijfsarts zie je medewerkers in de spreekkamer en stel je een diagnose. Wat valt daarbij op?
“In vergelijking met het verzuim in Nederland en in de onderwijssector heeft de HAN een hoger percentage dat door psychische klachten wordt veroorzaakt: 53%. Het percentage vanwege klachten aan houding- en bewegingsapparaat is juist weer lager: 7%. Het aandeel veroorzaakt door COVID is gedaald, maar het langdurig verzuim hierdoor is nog steeds tweemaal zo hoog als bij eerder genoemde referentiegroepen: 9,5%. Sommige academies hebben een opvallend hoog verzuim door COVID. Een verklaring kan zijn dat medewerkers naast het onderwijs ook in praktijksituaties werken waar veel mensen bij elkaar komen.” 

Waar ligt het grootste probleem voor de HAN?
“Het verzuim dat door werk wordt veroorzaakt, is hoofdzakelijk psychisch van aard (96%). Denk daarbij aan overbelasting en ervaren werkdruk. De reorganisatie ‘HAN 2020’ is soms van invloed, maar ook de COVID-periode, waarna iedereen zijn of haar plek weer moest vinden. Bij een psychische diagnose kunnen ook privéomstandigheden een rol spelen. Soms is niet precies duidelijk waardoor overbelasting ontstaat. Is het privé, werk of allebei?”

“De druk is groot om op alle fronten te presteren”

Verzuim per leeftijdscategorie laat zien dat psychische klachten overal spelen.
“Wat opvalt is dat psychische klachten ook voor de jongere groep medewerkers speelt. De druk is groot om op alle fronten te presteren: werk, familie, relatie, vrienden, kinderen en soms ook mantelzorg. Dit vraagt om aandacht van de leidinggevende en maatwerk in oplossingen. Overigens is maatwerk over de hele linie belangrijk, ook voor de groep oudere medewerkers. Rigide vasthouden aan regeltjes helpt niet. Soms zijn er creatieve oplossingen nodig om een medewerker te ondersteunen.”  

Een van de adviezen in het jaarverslag is aandacht voor deelherstel. Hoe zit dat?
“Deelherstel betekent dat je niet volledig ziek bent gemeld. Gedeeltelijk ziek melden of gedeeltelijk beter melden kan je helpen om weer in balans te komen, het contact met het werk niet te verliezen, geen drempel te ervaren bij terugkomen. En je geeft het team de gelegenheid ondersteuning te geven. Volgens de verzuimcijfers komt deelherstel bij de HAN niet veel voor.  Of het wordt niet als zodanig geregistreerd, dat kan ook.”

“Op organisatieniveau zal het tij gekeerd moeten worden”

Bij sommige academies en diensten is het verzuim, veroorzaakt door werk, schrikbarend hoog. Wat kun je als bedrijfsarts dan betekenen?
“Ik kan daar niet te veel over zeggen, ook omdat ik niet zelf de bedrijfsarts ben voor deze academies. Er spelen onder meer problemen op het gebied van werkdruk, aansturing, communicatie en onderwijsvernieuwing. Dat veroorzaakt chaos en onzekerheid bij medewerkers. Natuurlijk kunnen wij als bedrijfsartsen helpen door medewerkers en leidinggevenden te ondersteunen en de organisatie onze analyse te geven over wat er aan de hand is. Maar op organisatieniveau zal het tij gekeerd moeten worden.”

Hoe kijk je als bedrijfsarts naar de verzuiminterventies van de HAN?
“Er gebeurt veel, op verschillende plekken. Het werk is niet klaar maar loopt meerdere jaren door. Een greep uit de interventies: er is een Kadernota Gezondheidsbeleid, die nog wel verder handen en voeten moet krijgen. Er is een tussentijds Medewerkersonderzoek gedaan, er is aandacht voor werkdruk en werkplezier. Ook taaktoedeling en het verder implementeren van Resultaat Verantwoordelijke Teams heeft de aandacht. De Adviseurs mentale en fysieke interventies van de HAN kunnen medewerkers (mede op advies van de bedrijfsarts) snel verwijzen naar een coach of psycholoog. En, de HAN Academy biedt allerlei trainingen gericht op vitalisering, en er is een training ‘vroegsignalering’.”

Wat zou je de HAN nu adviseren?
“De rapportage geeft een serie adviezen. Een greep daaruit:

• Investeer verder in leiderschapskwaliteiten, gericht op het duurzaam inzetten van medewerkers maar ook gericht op verzuimbegeleiding.
• Verbreed binnen de HAN de aandacht voor ‘vroegsignalering’, ofwel het leren herkennen van disbalans in het werk en het goede gesprek voeren daarover.
• Maak binnen een afdeling of academie bespreekbaar waardoor werkdruk wordt veroorzaakt, bespreek oplossingsrichtingen en organiseer sociale steun, ook bij terugkeer na ziekte.  
• Stimuleer bij ziekte gedeeltelijk ziek- of betermelden.

Belangrijk is om als HAN uit te dragen dat aandacht voor verzuim op alle niveaus nodig is. Om het verzuimpercentage omlaag te krijgen, maar vooral om verzuim te voorkomen.”

Het Jaarverslag van Zorg van de Zaak is niet openbaar en alleen toegankelijk voor een groep geautoriseerde managers en is ter beschikking gesteld aan de MR. Wel openbaar is het Sociaal Jaarverslag met algemene verzuimcijfers.

Oproep: Heb je ideeën over hoe de HAN het ziekteverzuim omlaag zou kunnen brengen? SAM bied je graag een podium. Mail de redactie van SAM via sam@han.nl.