OpRecht Begrijpelijk maakt rechtspraak helder voor iedereen

Weet jij wat woorden als appèl, cassatie of meineed betekenen? Het zijn termen die vaak voorkomen in rechterlijke brieven en uitspraken. Bij iemand buiten de juridische wereld kan dit verwarring oproepen. Omdat het ook anders kan, hebben HAN-medewerkers de onderzoeksgroep OpRecht Begrijpelijk opgericht.

OpRecht Begrijpelijk begon met het idee om maatschappelijk relevante vraagstukken in de juridische beroepspraktijk te onderzoeken, vertelt jurist Bas Kerssies. “Samen met neerlandica Amber Oomen-Delhaye zijn we de onderzoeksgroep gestart.”

Recht moet toegankelijk zijn
“We hebben eerst gekeken naar een maatschappelijk relevant onderzoeksgebied dat aansloot bij wat wij belangrijk vinden. Zo kwamen we tot OpRecht Begrijpelijk,” legt hij uit. “We zijn van mening dat het recht toegankelijk moet zijn voor iedereen. Maar het wordt pas toegankelijker als je het ook echt begrijpt.” Oomen-Delhaye en Kerssies startten de onderzoeksgroep in februari 2022. Enkele maanden later sloot ook jurist Hanneke Houwers aan.

Eenvoudigere taal helpt
Voorbeelden van de afstand tussen jurist, overheid en burger zijn er genoeg. Denk aan de toeslagenaffaire, waarbij burgers onterecht als fraudeur werden aangemerkt. Dit schandaal bracht een schokgolf in de bestuurlijke wereld teweeg. Het werd voor instanties belangrijk om begrijpelijker te communiceren.

‘Dit kan duidelijker’
Dat vond de gemeente Arnhem ook, die vorige maand de service ‘Dit kan duidelijker!’ startte. Snap je een ontvangen brief niet? Dan kun je onduidelijke zinnen markeren en aan de gemeente laten zien. De gemeente stuurt je dan een ‘begrijpelijkere’ versie van de brief terug per post of e-mail. “Soms krijg je een brief van de gemeente of de Belastingdienst. Als je de inhoud niet begrijpt, creëert dat meteen een gevoel van afstand en wantrouwen,” geeft Kerssies aan. “Terwijl een brief in eenvoudigere taal juist het tegenovergestelde doet.”

Frictie tussen overheid en burgers
Uit een onderzoek van OpRecht Begrijpelijk bleek dat inwoners die recht hebben op bepaalde financiële regelingen vanuit de gemeente, dit in sommige gevallen niet aanvragen. “Ze zijn bang dat ze deze tegemoetkomingen later moeten terugbetalen. Ze willen het liefst zo weinig mogelijk te maken hebben met de overheid, want dan kunnen ze ook geen fout maken. Die frictie tussen overheid en burgers is één van de onderwerpen waar OpRecht Begrijpelijk veel mee te maken krijgt. Dat geldt ook voor de begrijpelijkheid van juridische stukken zoals uitspraken van de rechter”, zegt Houwers. “Want hoe begrijpelijk zijn uitspraken van rechters voor niet-juristen? Daar doen we ook onderzoek naar.”

Ook relevant binnen de HAN
De onderzoeksgroep heeft veel contact met publieke organisaties zoals gemeentes en de rechtspraak, maar ook binnen de HAN blijkt toegankelijkheid en begrijpelijkheid een relevant onderwerp. Zo vroeg bijvoorbeeld een examencommissie van de HAN zich af hoe haar beslissingen begrijpelijker geformuleerd kunnen worden.

Andere blik
Maar hoe meet je de toegankelijkheid en begrijpelijkheid van een tekst? “Daar bestaan allerlei richtlijnen en analyseprogramma’s voor”, zegt Houwers. Maar we testen vooral met de rechtsgebruiker, dus degene die de tekst ontvangt. We vragen mensen om aan te geven wát ze precies moeilijk vinden aan een tekst. Ook testen we de leesbaarheid met behulp van een eye tracking-bril, die aangeeft waar je ogen bij een tekst blijven hangen.”

“De juridische wereld lijkt vastgeroest in oude patronen”

Iets creatiefs binnen de juridische wereld
Die variatie in onderzoeksmethoden is ook iets dat de pas afgestudeerde juriste Amelie De Roba Cortada aansprak, tot januari stagiair bij OpRecht Begrijpelijk. “Ik wilde graag iets creatiefs doen binnen de juridische wereld en ik merkte dat daar ruimte voor was bij deze onderzoeksgroep. Hier kijken ze net met een andere blik naar juridische zaken.”

Nog niet iedereen staat open voor nieuwe manier van denken
Die originele visie is nodig voor de toekomst van de rechtspraak en de studie Rechten, vindt De Roba Cortada. “De juridische wereld lijkt vastgeroest in oude patronen, en dat frustreert me.” Zo was ze als één van de weinige studenten uit haar klas geïnteresseerd in Legal Design, een vakgebied waarin juridische informatie op een creatieve wijze wordt overgebracht. Ook tijdens deze stage merkte de jonge juriste dat nog niet iedereen openstaat voor deze nieuwe manier van denken. “Ik moest mijn afstudeerproject presenteren bij de opdrachtgever, het gerechtshof in Leeuwarden. Mijn opdracht bestond uit een video waarin proefpersonen vertelden wat ze niet begrepen aan een rechterlijke uitspraak. Sommige rechters vonden het heel moeilijk om dat aan te nemen.”

Dwarse mensen
Kerssies herkent dit. “Er zijn organisaties waar je tegenover tientallen dwarse mensen komt te staan. ‘De burger moet het gewoon begrijpen’, zeggen ze dan. Een advocaat kan het toch uitleggen?” Die afkeer voor vernieuwing in het recht kan voor een deel liggen aan het vakgebied zelf, vindt De Roba Cortada. “Je gaat vaak rechten studeren met het idee dat je gaat werken als advocaat of in de rechtbank, niet per se omdat je heel innovatief wilt zijn.”

Begrijpelijk recht
Genoeg werk aan de winkel dus. De opleiding Rechten zet inmiddels ervaringsdeskundigen en VR-brillen in om juridische gesprekken na te bootsen. Voor jonge juristen die begrijpelijk recht in hun dagelijkse werk willen toepassen, heeft Kerssies advies: “Blijf bij jezelf. Als je iets simpel kunt houden en het bij wijze van spreken kunt uitleggen aan je oom op een verjaardagsfeest, dan begrijpt degene voor wie je het schrijft het waarschijnlijk ook beter.”

Meer info over Oprecht Begrijpelijk.