Energietransitie: tijdelijk tegenwind of a perfect storm?

De energietransitie zit in zwaar weer: netcongestie, personeelstekorten, rechts-populistische regeerders, bedrijven en burgers boos over onvoorziene kosten voor panelen, batterijen en stekkerauto’s. SEECE-programmamanager Erik Folgering: “Dat alles remt de transitietrein. Terwijl die moet versnellen.” Hopeloos? Nee: “Die trein is niet te stoppen!”

De energietransitie is een uitdaging van planetaire proportie. Een nogal overweldigend perspectief, onderkent programmamanager Erik Folgering van SEECE, het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise.
Daarom begint hij graag klein en persoonlijk. Bij zijn eigen familiegeschiedenis: “Zelf heb ik leren schaatsen op het Wylerbergmeer in de Ooijpolder bij Nijmegen. Mijn kinderen konden de slag nog net te pakken krijgen in de slootjes rond Kasteel Doorwerth. Maar krijgen zij kinderen, en willen die ook schaatsen? Dan hebben we een trend te breken, wil het ijs niet breken onder hun voeten.

Binnen twee generaties zien we het klimaat voor onze neus veranderen: dat is onnatuurlijk snel. Daarom moeten wij – en dan bedoel ik iedereen op onze planeet – ook snel handelen. Zoals nagenoeg alle experts, van het KNMI tot het IPCC, ons aanhoudend vertellen. Om die klimaatverandering en de gevolgen daarvan zoveel mogelijk te beperken. Dit mag en kan niet nóg een generatie duren.”

Versnellen dus. Maar uitgerekend nu staan de seinen voor de transitietrein eerder op rood. Zeker in de politiek. Waar loopt het vooral stroef of zelfs spaak?

“Het huidige politieke klimaat, in Amerika en in veel Europese landen waaronder Nederland, helpt natuurlijk niet mee. Rechtspopulisten aan de macht, die wegkijken van het klimaatprobleem. Het morrelen aan de Europese Green Deal. Trump die ‘drill, baby, drill!’ roept. Milieuminister Hermans die kleinere klimaatpotjes heeft na het Voorjaarsakkoord. Dit alles dreigt ons minder snel bij de doelen van ons Klimaatakkoord te brengen.
Maar binnen het grote plaatje – dat planetaire perspectief –  zie ik het eerder als hinderlijk oponthoud, als zand op de rails. De trein vertraagt, terwijl die juist nu zou moeten versnellen. Frustrerend, absoluut. Maar de transitietrein laat zich niet meer tegenhouden. Daar zie ik in mijn werk dagelijks het bewijs van.”

Veel experts zeggen: de energietransitie verliest in Nederland zóveel momentum dat de klimaatdoelen voor 2030 buiten bereik raken. Zie je dat net zo, en word je soms niet moedeloos van al die remmende factoren?

“Ik verwacht dat we op z’n minst dicht bij die doelen in de buurt gaan komen. Want gelukkig is er nog steeds volop aandacht voor de energietransitie. In Gelderland is het beeld eigenlijk best bemoedigend. Kijk naar SEECE-partners Alliander en TenneT, die de mensen niet aangesleept krijgen voor wat er allemaal gedaan moet worden. Nu al werken massa’s professionals in de provincie – in energiebedrijven, in kennisinstellingen en elders – keihard en bevlogen aan een duurzame toekomst.

Voor mij is er dus geen enkele reden om bij de pakken neer te gaan zitten. Integendeel. Wel om soms ongeduldig te denken: kom op, landelijk politici, pak nu eens, samen met ons, door!
Toch ben ik optimistisch. Begin jaren zeventig voorspelde de Club van Rome in zijn beroemde rapport ‘Grenzen aan de groei’ dat de mensheid zich tegen het jaar 2000 ten gronde zou hebben gericht. Maar we zijn er nog! Omdat we inventief zijn, omdat we constant innoveren en nieuwe wegen vooruit weten te vinden. Technisch kunnen we verbluffend veel. Maar het moet wel veel meer vanuit een systemisch perspectief: in verbinding met het economische en sociale domein én in harmonie met de planeet.”

De Volkskrant stelde laatst in een commentaar: “Het klimaatbeleid heeft alleen serieus effect als een meerderheid meedoet. Maar het draagvlak hiervoor is de laatste tijd geslonken.” Een te sombere schets?

“Dat vind ik wel, ja. Draagvlak is uiteraard nodig. Maar volgens hoogleraar Transitiekunde en Duurzaamheid Jan Rotmans heb je voor een systeemverandering genoeg aan circa een kwart van de mensen. Die 25% is voorhanden. Tijd voor actie, met de sterkste schouders voorop, wat mij betreft. Want ik snap helemaal dat groen doen lastig is als je rood staat. Het eind van de maand is dan waarschijnlijk je eerste zorg – minder gauw het ‘einde der tijden’.

“We zijn nog ver verwijderd van een rechtvaardige energietransitie. Daarvoor moet alles uit de kast”

Laten we hoe dan ook alles uit de kast halen om tot een rechtvaardige energietransitie te komen, voor iedereen haalbaar en betaalbaar. Daar zijn we nog ver van verwijderd. En dat mogen beleidsmakers en beslissers zich aanrekenen.”

Wat moet er vooral gebeuren om de energietransitie in eigen land weer vlot te trekken?

“De Haagse politiek moet aan de juiste knoppen draaien: met maximale inspanning de netcongestie aanpakken, investeren in duurzame innovatie en samenwerking. Een groene langetermijnvisie ontwikkelen en uitdragen.
Net zo goed moet de mentale knop om bij burgers en bedrijven. Decennialang was energie ruim en goedkoop voorradig. De kwalijke langetermijngevolgen van onze omgang met energie zagen we niet, of wilden we niet zien. Dat kunnen we ons niet langer permitteren. We moeten snel toe naar een ander, duurzamer patroon van denken en doen.”

“Bij de HAN zien we onszelf nog te veel als brede hogeschool. In plaats van als kennisinstelling met een sterk commitment voor Slim, Schoon en Sociaal”

Hoe kunnen de HAN en SEECE helpen om die transitie op stoom te krijgen?

“De HAN is een grote hogeschool, met heel wat disciplines in huis die geweldig kunnen bijdragen aan de energietransitie. Bij het HAN-zwaartepunt Schoon proberen we de verbindingen tussen al die kwaliteiten en capaciteiten goed te leggen. Datzelfde doen we ook met de regio en landelijk – met name in Connectr. SEECE is hierin dé schakel tussen onderwijs, onderzoek en werkveld. Met het vizier vooral gericht op nieuwe, nog te banen paden.

Maar ook bij de HAN zelf moeten we nieuwe wegen durven inslaan! Dat zijn we aan onze stand verplicht. We zien onszelf nog te veel als brede hogeschool. In plaats van als kennisinstelling met een sterk commitment voor Slim, Schoon en Sociaal. Wat mij betreft kan de focus niet scherp genoeg zijn, juist ook in termen van overtuiging en krachtenbundeling.
Ook in de focus op Leven Lang Ontwikkelen mag bij de HAN meer de daad bij het woord. Zie LLO als wat het is: een paradigmashift met consequenties voor het hele onderwijs. En zie het als een kans: met het traditionele voltijdonderwijs bedienen we hooguit 10% van de behoefte in de energietransitiemarkt. Die overige 90% moet komen van om-, na- of bijscholing van de beroepsbevolking en andere (nieuwe) doelgroepen. In samenwerking met werkgevers. Met wendbaar, responsief, innovatief, skills-based onderwijs. Daarnaast gaan arbeidsbesparende maatregelen cruciaal zijn, ook in het onderwijs. Denk aan co-creatie met AI.
Een hele mond vol. Maar dát is de HAN die nodig is. Dat is wat ze met name in deze regio van ons verwachten, zo ervaren we dagelijks bij SEECE.”

In SEECE (Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise) werken de aangesloten partners, waaronder de HAN, samen aan een duurzaam en betrouwbaar energiesysteem. SEECE is een publiek-private samenwerking tussen ondernemingen, onderwijs, onderzoek en overheden.