Martijn van Koolwijk: Zorgplan werkt hulpverlening eerder tegen dan mee

‘Ik maakte mijn hele leven lang zorgplannen voor anderen,’ zegt de bewoner die ik begeleid, tegen de medewerker die besluit of haar indicatie wordt verlengd. Als die wordt verlengd, wordt haar verblijf op onze woonplek óók verlengd. Kortom: er hangt veel van af. ‘Van mij hoeft het niet, het helpt mij toch niet,’ gaat ze verder. De medewerker kijkt verbaasd, licht geïrriteerd ook. Doelen maken en bijhouden in een zorgplan is in Nederland namelijk een vereiste om in aanmerking te komen voor zorg. Het is één van de vele controle-instrumenten die het zorgen voor mensen ‘meetbaar’ moet maken. Daarnaast creëert het inzicht voor geldschieters om te beoordelen of de hulpverlener goede hulp levert. Verkocht als tool om het proces voor de hulpvrager inzichtelijk te krijgen.

Klein probleempje: veel vormen van zorg werken niet op een manier die je stapsgewijs in een plan of doelen kunt vangen. Het resultaat? Het zorgplan wordt gemiddeld één keer per jaar uit de kast gehaald, omdat de beoordelaar/persoon met de portemonnee dit nodig vindt. Terwijl het de zorg juist duurder maakt. Menig hulpverlener is kostbare uren kwijt aan het maken van deze plannen. Anderen moeten dit vervolgens lezen en beoordelen. Allemaal tijd die besteed kan worden aan het daadwerkelijk leveren van zorg.

Het zorgplan was dan ook het eerste dat in mij opkwam toen ik te gast was in Vagebond de Podcast. Presentator Luci vroeg me namelijk waar we in de zorg mee zouden moeten stoppen. Ik begeleidde hem ooit als cliënt en hij herinnerde zich nog goed hoe we eens per jaar met de begeleiding stopten om voorbedachte formulieren in te vullen. Net als ik vond hij het niet verkeerd om stil te staan bij het proces dat je doormaakt, maar was het instrument te log en tijdrovend. Een typische uitwas van de Excel-werkelijkheid, waarin het vangen van de realiteit in cijfers belangrijker en meer leidend is, dan de dagelijkse praktijk. Daarnaast wordt het zorgplan regelmatig gebruikt om zaken ietwat aan te dikken en zo zeker te zijn van een nieuwe indicatie.

Andere mensen ervaren bij het jaarlijkse evaluatiemoment een gevoel van falen. De te behalen doelen in het plan moeten zodanig zijn beschreven, dat er een tijdsspanne aan gekoppeld zit. Wie binnen nu en een jaar niet meer van cannabis afhankelijk wil zijn, kan bij het evalueren van het plan nogmaals met z’n neus op zijn mislukking worden gedrukt. John Lennon zei ooit al: ‘Het leven is wat je overkomt, terwijl je druk bezig bent andere plannen te maken.’ Daarbij is het leven per definitie niet te plannen. Al helemaal niet voor mensen met multiproblematiek. Nadenken over de toekomst is een luxe die niet iedereen zich kan veroorloven. Zo kan het gebeuren dat het zorgplan de hulpverlener tegenwerkt, als die zijn hulpvraag niet goed weet te ‘verkopen’.

De strakke indeling van problemen in taken versimpelt de samenhang van het leven en creëert daardoor hulpverleeneilandjes. Probleem A, taak B behoort instantie X toe, Probleem B, taak H past weer beter bij Z. Wie werkt het eerst aan wat en wie bewaakt de samenhang? Zet er een overkoepelende hulpverlener van Y op! En dan toch nog denken dat dit een manier is om te controleren dat geld goed wordt besteed… Als hulpverlener word je telkens verplicht een zorgplan te maken en de hulpvrager te stimuleren hieraan mee te werken. Ik krijg er steeds meer moeite mee. Het leven is te kort om dingen te verdedigen waar je niet achter staat.

Maar hoe meet je dan of je iemand daadwerkelijk helpt? Zonder meteen opborrelend maagzuur weg te slikken bij het woordje ‘meet’, wil ik met een oplossing komen. Er bestaan vele tools naast het zorgplan. De zelfredzaamheidsmatrix is daar één van. Een simpel lijstje waarop iemand kan aangeven hoe het op diverse levensgebieden met hem/haar/hen gaat. Een uitnodiging tot diepere gesprekken over waar iemand staat en heen wil, zonder dit vast te leggen in een plan dat enkel kan falen.

Het is bijna Kerstmis. Mocht er deze dagen iemand in de kou zitten, dan help ik diegene graag uit de brand met een zorgplan, of eigenlijk een hele stapel zorgplannen. Prima om een vuurtje mee gaande te houden.

Voormalig HAN-student Martijn van Koolwijk werkt in de ggz. Hij schrijft om de week een column voor SAM. Lees zijn vorige bijdrage hier.