Tolk gebarentaal in de klas voor dove en slechthorende HAN-studenten? Ja, dat kan (en nog véél meer)

Hoe is het om een dove of slechthorende student te zijn op de HAN? Reageren docenten en medestudenten anders op je? Kan het beter, of begripvoller? SAM vraagt het aan ervaringsdeskundigen: docent Sophia en studenten Anouk en Lara, met hulp van tolk Nederlandse Gebarentaal Reggie.

Op de foto: Sophia (l.), Lara (m.) en Anouk (r.), kijkend naar tolk Reggie

Bestaat er op de HAN zoiets als een officiële doven- en slechthorenden-community?
Opleidingsdocent Pabo Sophia Havinga: “Vanaf september 2022 hebben we een eigen stek op Insite. Een eerste stap. We staan als community in de kinderschoenen, veel gaat nu via een groepsapp. Eind 2023 hopen we ons sneakers aan te kunnen meten, haha. Hoe? Door meer leden, activiteiten en verbinding.”

Wat heeft zo’n D/SH-community nieuwe leden te bieden?
Sophia: “Denk aan het uitwisselen van tips and tricks, ervaringen delen en signaleren waar je tegenaan loopt. Maar ook: elkaar ontmoeten puur voor de gezelligheid, om samen leuke dingen te doen.”

Hoe gaat het in de klas?
Lara Tydings, eerstejaars Lerarenopleiding Biologie: “Als een student een bril draagt, begrijp je direct dat er zichtproblemen kunnen spelen. Een gehoorapparaat valt minder op. Bovendien associëren veel studenten doofheid en slechthorendheid eerder met hun opa of bejaarde overbuurvrouw. Niet met een leeftijdgenoot in de klas. Toch willen de meeste studenten en docenten die ik ontmoet, er best rekening mee houden. Zolang ik me maar assertief opstel en daar zelf om vraag. Geregeld maak ik er ook grappen over. Maar het is minder komisch als er bijvoorbeeld gefluisterd wordt, en ik niks meekrijg. Of toen ik op de basisschool vroeg wat er aan de hand was, en klasgenootjes zeiden: ‘Laat maar.’ Dan voelde ik me wel eens buitengesloten.”

Anouk Sieben, tweedejaars Ergotherapie: “Zelf ben ik er nauwelijks mee bezig. Ik ga gewoon vooraan in de klas zitten, zodat ik de uitleg van de docent beter kan volgen. Verder begrijp ik heus wel dat niet iedereen constant rekening met mij kan houden. Gehoorissues onder jongeren zijn voor de meesten geen dagelijkse kost; het speelt hooguit bij twee tot drie procent van de studentenpopulatie. Bovendien ben ik niet op mijn mondje gevallen. Zo nodig zeg ik: “praat eens wat harder, alstjeblieft”.

Het is soms wel lastig dat docenten de neiging hebben om rond te lopen tijdens de les. Om beter contact te maken met de klas. Voor mij pakt dat averechts uit. Ik heb namelijk soloapparatuur omhangen, net zoals de docent, voor een rechtstreekse geluidsverbinding (waarbij het geroezemoes in de klas wordt weg gefilterd, red.). Lopen ze helemaal naar een uithoek van het lokaal, dan valt dit apparaatje uit en hoor ik ineens niets meer. Maar om er nu telkens weer iets van te zeggen als de docent aan de wandel gaat, is ook weer zo wat: ik wil me liever niet ‘speciaal’ voelen.”

Sophia: “Terwijl de oplossing simpel is: vaste looproutes voor de docent waarbij de soloapparatuur goed zijn werk blijft doen. Ook belangrijk: bewust zichtgedrag, waardoor de docent in het gezichtsveld van de dove of slechthorende student blijft.
Bovendien kunnen D/SH-studenten tijdens de lessen gebruikmaken van een tolk gebarentaal of een schrijftolk. De schrijftolk zorgt voor live ondertiteling via de laptop van alles wat er in de klas besproken wordt. Ook kan er, op aanvraag bij het UWV door de student zelf, een tolk gebarentaal in de klas komen (vergoed door datzelfde UWV, red.). Daarvoor hoef je echt niet een kei te zijn in Nederlandse Gebarentaal. Dit komt met hulp van de tolk vanzelf wel goed, en meestal behoorlijk snel. Voorbeelden van simpele oplossingen waar helaas nog niet alle HAN-studenten en -collega’s vanaf weten!”

Welke andere D/SH-voorzieningen en -ondersteuning biedt de HAN?
Sophia, die al zes jaar lang bedenker en aanjager is van bijna alle D/SH-initiatieven op de HAN: “Op Insite staat een overzicht, met mijn contactgegevens en een aanmeld-knop voor onze D/SH-groepsapp. Een prima vertrekpunt wanneer je bijvoorbeeld een tolk in de klas wilt. Als je technische hulpmiddelen zoekt zoals soloapparatuur of Speaksee (een spraak-naar-tekst-microfoonsysteem voor groepssamenwerking, red.), kun je er ook terecht. Of als je het meeste wilt halen uit digitale toepassingen (denk aan ondertiteling in Teams), en wanneer je interesse hebt in de HAN-beginnerscursus Nederlandse Gebarentaal of de HAN-minor Talen en Cultuur Nederlandse Gebarentaal. Net zo goed vind je hier links naar D/SH-jongerengroepen, enzovoort. Je ziet, er is een breed en gevarieerd palet beschikbaar, en we breiden dit telkens verder uit.”

Docent Sophia: “Haal het maximale uit mogelijkheden op maat, dan ervaar je minimale barrières in studie en werk”

“Bedenk wel: het gaat altijd om maatwerk. De ene D/SH-student is de andere niet. Niet alleen wat betreft gehoorschade. Ook zijn er verschillen in zelfredzaamheid, of op het vlak van identiteit, tweetaligheid en cultuur. Of in het type ondersteuning waarmee een student het beste af is. Mijn gouden regel is: haal het maximale uit mogelijkheden op maat, dan ervaar je minimale barrières in je studie en werk.”

Opmerkelijk: Anouk en Lara staan versteld van Sophia’s opsomming van hulpmogelijkheden bij de HAN. Het is helemaal nieuw voor hen.

Hoe breng je dit aanbod onder de aandacht? Daarin lijkt voor de HAN nog een schone taak weggelegd.
Sophia: “Dat klopt! De HAN heeft nu al veel in huis op D/SH-gebied. Maar we slagen er onvoldoende in om iedereen hier bekend mee te maken. Een sleutelrol komt toe aan onze studieloopbaanbegeleiders. Belangrijk is dat iedere slb’er bekend is met en zo nodig verwijst naar dit aanbod. Trouwens, het zou mooi zijn als iedereen op de HAN meer over D/SH weet. Het kan over en weer begrip bevorderen en bruggen slaan.”

Hebben Anouk en Lara verbetersuggesties voor de HAN?
Lara: “Op de basisschool verzorgde het Audiologisch Centrum, dat mij toen begeleidde, gastlessen in mijn klas over wat het betekent om doof of slechthorend te zijn. Dat zou voor klassen op de HAN ook geen gek idee zijn. Wie weet kan dit ook in de vorm van een workshop voor slb’ers. Overigens, de HAN-medewerker die mij destijds als kersverse eerstejaars wegwijs moest maken in het aanbod voor studenten met een ‘beperking’, heeft mij nooit iets over deze voorzieningen verteld. Dat kan dus zéker beter. Tot slot zou de HAN meer (na)zorg kunnen bieden voor hoe het D/SH-studenten vergaat in het beroepenveld. Tijdens stages, maar ook na de studie.”

Anouk: “Persoonlijk vind ik het niet erg dat ik slechthorend ben. Behandel me net als ieder ander. Ik heb geen behoefte aan een hokje of label. Als ik ergens praktisch behoefte aan heb, technische ondersteuning of zo, dan meld ik me wel. Voor mij is dat genoeg.”

Student Lara: “Laatst zei iemand: ‘Goh, je merkt eigenlijk helemaal niet dat jij slechthorend bent.’ Best een rare opmerking…”

Hebben jullie ook vervelende ervaringen met studenten of docenten op de HAN gehad?
Anouk naar eigen zeggen niet. Lara: “Over het algemeen ik ook niet. Laatst zei iemand wel: ‘Goh, je merkt eigenlijk helemaal niet dat jij slechthorend bent.’ Vast goed bedoeld. Maar toen ik ’s avonds thuiskwam, dacht ik: best een rare opmerking.”

Wil je nog een hartenkreet kwijt?
Lara: “Ik hoop op zo inclusief mogelijk onderwijs, met de klas als volwaardige afspiegeling van de samenleving. Laten we op school, op werkplekken, overal, elkaars verschillen respecteren en waarderen. Denk niet in beperkingen. Diversiteit is verrijkend.”

Sophia: “Zo is dat. Meer begrip, minder barrières. Dat brengt ons allemaal verder!”

Lees op HAN.nl ook: “Hoog tijd om gebarentaal te implementeren in de maatschappij”

De komende maanden steekt SAM overal op de HAN de peilstok in het water: zijn we – volgens de direct betrokkenen zelf! – al een beetje op weg om een werkelijk inclusieve hogeschool te worden? Voelen alle groepen studenten en medewerkers zich bij ons welkom, gezien en gewaardeerd? En waar schort het nog aan, als het aankomt op diversiteit en inclusie? Waar is nog echt werk aan de winkel?

Lees ook: