HAN-onderzoeker geeft meiden een plek in de openbare ruimte

Meiden verdienen een plek in de openbare ruimte, is het motto van het gelijknamige HAN-onderzoeksproject. Sinds 2024 onderzoekt Hilde Wierda-Boer met haar team de wensen van tienermeisjes en jonge vrouwen uit Apeldoorn om zo de publieke ruimte veilig en aantrekkelijk maken voor iedereen.

Belevingswereld van jonge vrouwen

Ergens voelt het wrang, alsof pas actie ondernomen wordt als het misgaat. Na de verschrikkelijke moord op Lisa (17) uit Abcoude, enkele weken terug, ziet onderzoeker en pedagoog Hilde Wierda-Boer de aandacht voor tienermeisjes en jonge vrouwen in de openbare ruimte toenemen. Deze groep voelt zich vaker onveilig en is minder buiten dan jongens, omdat openbare plekken zoals parken slechter aansluiten bij hun belevingswereld.

De pedagogische kracht van ruimte

Al meer dan een jaar zijn Wierda-Boer en het onderzoeksteam van Plek voor meiden in Apeldoorn bezig met het beantwoorden van die vraag: hoe maken we de openbare ruimte toegankelijker voor meiden? Het is een vraag die haar langer bezighield. “Ik ben altijd gefascineerd geweest in de zogenaamde pedagogische kracht van ruimte. Wat kun je doen in de buitenruimte, zodat het bijdraagt aan de positieve ontwikkeling van kinderen en jongeren?”

Leefbaarheid onder druk

Plek voor meiden startte in januari 2024, in navolging van andere projecten uit Vlaanderen, Scandinavië en Engeland. Vanaf het begin was er een nauwe samenwerking met de gemeente Apeldoorn. Na zeventig interviews is met elf meisjes en jonge vrouwen uit Apeldoorn van 13 tot 23 jaar samengewerkt bij de herinrichting van twee wijken in deze stad waar ‘de leefbaarheid onder druk staat’. “In Nederland is weinig onderzoek gedaan naar de positie van deze leeftijdsgroep in de openbare ruimte”, legt Wierda-Boer uit. “Deze groep wordt amper gehoord bij ontwerpen in de publieke ruimte.”

“Groepen meisjes veroorzaken over het algemeen weinig overlast waardoor ze niet, zoals jongens, betrokken worden bij gemeentelijke ontwerpen” 

Onbewust perspectief

“Daar zagen we twee redenen voor,” aldus Wierda-Boer. “Aan de ene kant is het ontwerpen van de openbare ruimte een door mannen gedomineerd werkveld. Je ziet dus dat ontwerpers onbewust geen rekening houden met het perspectief van jonge vrouwen en tienermeisjes.
Aan de andere kant veroorzaken groepen meisjes over het algemeen weinig overlast, waardoor ze niet, zoals jongens, betrokken worden bij gemeentelijke ontwerpen.” 

Verschillende invalshoeken

Dat leverde discussies op waarbij verschillende invalshoeken op tafel kwamen, zagen de onderzoekers. “Een ontwerper had op de opleiding geleerd dat mensen het fijn vinden om begroeiing achter een bankje te hebben, voor beschutting en privacy”, vertelt Wierda-Boer. “De meiden uit onze onderzoeksgroep zien dat juist helemaal niet zitten: zo kunnen ze niet zien of iemand zich achter hen in de bosjes verschuilt. Dat werd een mooi gesprek.” Ook zagen meiden liever een sportveld voor racketsporten, in plaats van het zoveelste basketbal- of voetbalveld.

Ideeën van meiden hadden direct invloed op herinrichting

Een extra perspectief kan dus heel wat opleveren, zagen ze bij de gemeente Apeldoorn. Samen met een groep meiden is de herinrichting van het Matenpark vormgegeven, zodat hun ideeën direct invloed hadden. De tienermeisjes en jonge vrouwen werden mede-onderzoekers en presenteerden hun ideeën tijdens een speciale Pitch en Match-middag bij de gemeente. Ondanks dat de professionals geïnteresseerd waren in de inbreng van de meiden, waren er ook vragen en spanningspunten, herinnert Wierda-Boer zich. “Je moet soms tegen heilige huisjes aanschoppen, hebben we gemerkt.” Op het gebied van verlichting bijvoorbeeld, een wens van de meiden voor het Matenpark. Een park dat de hele nacht verlicht is, kan echter schijnveiligheid oproepen, irritatie opwekken bij buurtbewoners en schadelijk zijn voor nachtdieren. “Daarom probeerden we in dialoog te gaan: wat is belangrijk voor de meisjes en wat is juist belangrijk voor ontwerpers, of beheerders?”

De orchideeën van de openbare ruimte

Het maakt het HAN-onderzoek uniek: niet eerder werd een groep tienermeisjes en jonge vrouwen zó actief betrokken bij gemeentebeleid. Het eerste concrete voorstel ligt er al: in de toekomst worden meer vakantieactiviteiten gepland die gericht zijn op meiden. En niet onbelangrijk: de voorstellen van de jonge vrouwen en tieners leveren een aantrekkelijkere openbare ruimte voor iederéén op. “We noemen jonge vrouwen ook wel de orchideeën of otters van de openbare ruimte,” zegt Wierda-Boer. “Als je een groep meisjes ergens ziet zitten, dan weet je dat het een aangename plek is.” De resultaten van het participatieve onderzoek worden in november gepresenteerd, samen met een kijk- en dialoogtool die in meerdere gemeentes ingezet kan worden.

Het wordt tijd dat vrouwen, behalve de nacht,
ook de openbare ruimte opeisen

Variatie en veiligheid

Wat vinden jonge vrouwen belangrijk? Wierda-Boer: “Meiden hechten veel waarde aan schone en nette plekken. En variatie, zodat ze kunnen kiezen of ze willen sporten of juist kletsen. Denk aan bankjes in de vorm van een halve maan in plaats van rechte banken, zodat je elkaar makkelijker aan kunt kijken als je met iemand praat.”
Ook veiligheid speelt een rol: uit onderzoek blijkt namelijk dat bijna de helft van alle jonge vrouwen omloopt als een plek onveilig voelt. “Duidelijke zichtlijnen zijn belangrijk, zodat je weet hoe een pad precies loopt, en geen dichte begroeiing. Een meisje gaf aan twee uitgangen op sportvelden te willen, zodat ze altijd weg kan komen.”

Geef meiden de ruimte

Zo lijkt er langzaam wat te veranderen. In Rotterdam verscheen in 2024 een rapport over de veiligheidsbeleving van meisjes in Rotterdam-Zuid. Amsterdam nam eerder dit jaar een wetsvoorstel aan dat de gemeente verplichtte om ‘jonge vrouwen te betrekken bij de stadsinrichting’, onder de noemer van inclusiviteit. Wordt het niet tijd dat vrouwen behalve de nacht, ook de openbare ruimte opeisen? Wierda-Boer beaamt dat. “Niet voor niets is de naam van ons onderzoek gebaseerd op dat van een Engels project. Make space for girls – geef meiden de ruimte.”

Plek voor meiden wordt gefinancierd door de Provincie Gelderland en uitgevoerd onder leiding van het lectoraat Werkzame Factoren in de Jeugd- en Opvoedhulp van de Academie Mens en Maatschappij, in samenwerking met het Expertiseteam Talent van de Academie Sport & Bewegen.

Meer info over het project Plek voor meiden.