De noodzaak van mediawijsheid in het onderwijs: “Kinderen gaan steeds vroeger online”

Kinderen komen steeds vroeger in aanraking met internet, vooral social media. Het is belangrijk om ze vroeg mediawijs te maken: hoe navigeer je online, wat is echt, wat is nep en hoe bescherm je jezelf? Koen Jansen, docent Leren Lesgeven met ICT op de Pabo, onderstreept het belang van mediawijsheid. “We zijn druk bezig om dit prominenter te integreren in het curriculum van de Pabo.”

Mediawijsheid is “een verzameling vaardigheden die je nodig hebt om actief en bewust deel te kunnen nemen aan de mediasamenleving”, aldus mediawijsheid.nl, dé wegwijzer op het gebied van veilig en slim gebruik van digitale media. Kinderen en jongeren die mediawijs zijn, lopen minder risico op online problemen, zoals cyberpesten, grensoverschrijdend gedrag, (seksueel) misbruik en internetverslaving.

Kijk alleen al naar social media. Snapchat, TikTok, BeReal, Instagram: veel kinderen en jongeren slaan er heel wat uurtjes op stuk. Op het eerste oog onschuldig vermaak, maar niet zonder gevaren. Er is veel om over na te denken, op veel vlakken, zoals het bewaken van je privacy, de kans op bedreiging en afpersing, misleiding, cyberpesten, nepnieuws en dat wat je online kwakt, er voor altijd op staat.

“In de eerste plaats maken we onze eigen studenten bewust van hun vaardigheden en (toekomstige) rol: ze worden leerkracht en zullen een voorbeeldfunctie vormen voor leerlingen”

Onderdeel van curriculum
Momenteel wordt er bij de opleidingen van de Academie Educatie al veel aandacht besteed aan deze thema’s, maar nog niet als vast, gestructureerd onderdeel van het curriculum. Jansen, werkzaam op de Pabo als docent Leren Lesgeven met ICT: “In de eerste plaats maken we onze eigen studenten bewust van hun vaardigheden en (toekomstige) rol: ze worden leerkracht en zullen een voorbeeldfunctie vormen voor leerlingen. Bovendien leven we in een wereld waarin we elkaar ‘googlen’, omdat je benieuwd bent naar je nieuwe docent/collega/werknemer/leidinggevende. Dan is het zaak je online profiel op orde te hebben, of in ieder geval goed afgeschermd.”

Jansen vertelt dat er hard wordt gewerkt om mediawijsheid in een vaste vorm te integreren in het curriculum van de Pabo. “Zo leren de toekomstige leerkrachten niet alleen zelf bewuster en veiliger online te gaan, maar kunnen dit ook overdragen op hun leerlingen”, aldus Jansen. “Vooral tijdens hun studie-coaching met hun studieloopbaanbegeleider. Het thema komt daarnaast terug bij meerdere onderwijseenheden. Nu werken we toe naar daadwerkelijke vakken, zoals digitale geletterdheid.”

Steeds omvangrijker
Op dit moment werken de meeste basisscholen en middelbare scholen in Nederland aan mediawijsheid door vakken als ‘nieuwsbegrip’, gesprekken over zoekmachines en bronnengebruik, het bespreken van valkuilen en gevaren van internet, mobiele telefoons en tablets en de keerzijdes van social media. Zo vertelt een juf uit de bovenbouw van een Arnhemse basisschool: “We gaan regelmatig in gesprek met leerlingen over wat ze horen en zien op het nieuws en wat er gebeurt op social media en whatsapp. Niet alleen qua bubbels, algoritmes en misbruik, maar ook over filters, het verdraaien van beelden, roddels en pestgedrag.” Het voorlichten en voorbereiden wordt steeds omvangrijker, zo merkt ze. De vraag is dan ook: waar begint en eindigt de taak van de leerkracht? “Je doet je best, maar hebt uiteindelijk een beperkt aandeel: hoe hun ouders, vrienden en omgeving ermee omgaan, speelt een cruciale, vaak doorslaggevende rol.”

Extra geld vanuit overheid
Vanuit de overheid wordt eveneens steeds meer aandacht besteed aan digitale geletterdheid en mediawijsheid. Minister Wiersma van Primair en Voortgezet Onderwijs kwam begin dit jaar met een plan om de basisvaardigheden taal, rekenen/wiskunde, burgerschap en digitale geletterdheid in het primair en voortgezet onderwijs te verbeteren. Veel scholen krijgen dit schooljaar extra geld om dit te bewerkstelligen. Met dit geld kunnen ze bijvoorbeeld een uur extra per dag lesgeven aan specifieke leerlingen.

Tevens is er, al sinds 2008, de Week van de Mediawijsheid. Dit jaar vindt het plaats van 4 t/m 11 november en is het thema ‘Like en Cancel’. Op social media is een like snel gegeven, maar een haatdragende reactie ook. Dat kan snel escaleren en resulteren in ‘cancelen’, waarbij iets of iemand wordt uitgesloten, verbannen of vergruisd. Tijdens de Week van de Mediawijsheid is er landelijk aandacht voor een socialer online klimaat, door middel van bewustwording, tips, inzichten en handvatten.

Houd SAM in de gaten: ook wij besteden aandacht aan De Week van de Mediawijsheid.