De toekomst van toetsen

Wat toetsen we eigenlijk bij de HAN? Alleen of een student iets onder de knie heeft? Welnee, zegt HAN-toetsexpert Marion van de Wijdeven: “Moderne toetsen hebben zo veel méér in hun mars. Zeker als de afname in toetsbekwame handen ligt.” Een kijkje in de keuken én in de toekomst van het toetsen.

Marion van de Wijdeven is adviseur en trainer voor het Onderzoeksteam Kwaliteiten van Leraren (Academie Educatie) bij het Lectoraat Eigentijds Beoordelen en Beslissen (zie kadertekst onderaan dit artikel). In deze rol zet ze zich ervoor in dat toetsing binnen en buiten de HAN, in een constante uitwisseling tussen onderzoek en onderwijs, aan kwaliteit wint.

Zorgvuldig beslissen
Van de Wijdeven: “Toetsen hebben een beslis-, leer- én evaluatiefunctie. Anno 2023 draait toetsen, ook bij de HAN, vooral om die eerste functie: hoeveel studiepunten geven we aan Dylan? Kan Fatima door naar het vierde jaar? In het belang van deze twee en alle andere studenten willen we die beslissingen uiteraard zorgvuldig maken, op basis van betrouwbare en valide toetsen. Maar daarmee is de kous nog lang niet af.”

Meer dan een momentopname
De laatste jaren komt bij HAN-opleidingen de leerfunctie meer in het vizier, stelt Van de Wijdeven met instemming vast: “De toets als middel om het leren van studenten te stimuleren en te sturen. Want een toets kan zo veel méér zijn dan alleen een momentopname waarbij je simpelweg studiepunten toekent of ergens een cijfers opplakt. Een toets kan ook een peilstok en richtingwijzer zijn. Om na te gaan wat een student al weet, nog heeft te leren en nodig heeft bij de volgende studiestappen. De focus ligt dan op het leerproces, de leerroute – waar de toets intrinsiek deel van uitmaakt.”

Beter onderwijs
En die derde toetsfunctie: evalueren? Van de Wijdeven: “Via toetsing krijgen onderwijsontwerpers en docenten beter zicht op de onderwijskwaliteit. ‘Wat kan er beter? Moet ik andere inhoudelijke accenten leggen? Zijn andere werkvormen beter in de volgende onderwijsperiode?’”

Trends in toetsen
Juist daarin hebben onderwijsinstellingen, ook de HAN, nog wel een slag te slaan, vindt de adviseur. “We zien al mooie voorbeelden van de inpassing van nieuwe toetsconcepten, zoals programmatisch toetsen of formatief evalueren, maar hier kan nog meer gebruik van worden gemaakt.”
Bij formatief evalueren kijk je vooral naar wat feedback kan doen tijdens het hele studieproces. “Dus niet: je levert een verslag in, krijgt een cijfer, klaar. Nee, je houdt met een toets tussentijds de vinger aan de pols, maar koppelt er geen cijfermatige beoordeling aan vast. Het doel is feedback geven, zodat de student de eigen leerroute optimaal kan vervolgen. De cijfers volgen aan het eind.”
En programmatisch toetsen? “Elke toets tot een zo leerrijke mogelijke ervaring voor de student maken. En ook hier weer: de toets staat niet op zichzelf. Het is een korte meting ingebonden in een groter geheel waar uiteindelijk een afgewogen beoordeling op volgt.”

“Praktisch elke HAN-docent heeft nu een Basis Kwalificatie Examinering. Mooi, maar op een basis moet je wel voortbouwen”

Het gaat niet vanzelf
Tot zover de theorie. Van de Wijdeven: “In de praktijk loopt dit nooit vanaf dag één op rolletjes, dat snap je wel, haha. Zelfs niet als er binnen een opleiding direct groot enthousiasme voor is. Want de uitvoering kost tijd en training. Collega’s, ook in de ondersteuning, moeten ervoor worden vrijgemaakt, ten laste van andere taken en prioriteiten. En bovendien: past het eigenlijk wel bij de opleidingsvisie of -cultuur? Bij de meer theoretische of juist praktische inslag van het soort onderwijs? Bij het type studenten van die opleiding?”

Toetsbekwaam
Maar vergeet ook de docenten niet, benadrukt Van de Wijdeven. Veel valt of staat met hun, in jargon, toetsbekwaamheid. “Praktisch allemaal hebben ze inmiddels een Basis Kwalificatie Examinering (BKE) op zak. Hoe mooi. Maar de naam zegt het al: het is een basis. Daarop moet je voortbouwen.”

Nuttige netwerken
“Vermeldenswaardig zijn zeker ook de HAN-netwerken rond toetsing. Hierin delen collega’s – over opleidings- en academiegrenzen heen – ervaringskennis, wetenschappelijke inzichten en praktijken. Zo zijn er collega’s die onderzoeksmatig uitpluizen hoe ze de feedbackcultuur in hun opleiding kunnen verbeteren. Prachtig initiatief! Steeds vaker zie je dat we over de eigen schutting heen kijken en elkaar opzoeken. Al is het soms maar om even te sparren over herkenbare dilemma’s. Wat te doen, bijvoorbeeld, met meeliftgedrag van een student in een werkgroepje waarin andere studenten vlijtig de kar trekken? Hoe zorg je ervoor dat die student toch op de eigen, bescheiden inbreng beoordeeld wordt?”

“Beloftevolle nieuwkomer is adaptieve toetsing. Hierbij kun je tijdens de toetsafname de lat hoger of lager leggen”

Digitaal jasje
Digitalisering heeft de wijze van toetsafname drastisch veranderd. “Tien jaar geleden behoorden pen of potlood en meerkeuzeformulier of schrapkaart nog tot het standaardrepertoire. Nu pakt iedereen voor de ‘schriftelijke’ toetsen de laptop erbij. Praktisch het hele proces rondom die toetsen is in een digitaal jasje gehesen. Denk aan onze eigen toetsingsapplicatie ANS. Maar ook aan programma’s als Schoolyear, waarmee je instelt dat een student op de laptop alleen de toets te zien krijgt, en niet Google en co. Ook kijken we naar applicaties die de student de armslag bieden om niet maandag maar zaterdag de toets te maken, en niet in de collegebanken van de HAN, maar thuis.
Een beloftevolle nieuwkomer is adaptieve toetsing. Daarbij wordt tijdens de toetsafname de lat lager of hoger gelegd, als blijkt dat de student vastloopt of juist te weinig wordt uitgedaagd door de opdrachten. De toets als effectiever leermiddel dus.”

Anticiperen op AI
Zoals op alle gebieden doet AI ook haar intrede in de wereld van toetsen en examens. Omarm het maar, zegt Van de Wijdeven, want het gaat niet weg door je ogen ervoor te sluiten. En laat je als docent vooral geen angst aanpraten: “Ja, ik weet het, het klinkt zo simpel: een uitgekiende prompt, één druk op de knop en hopla: er rolt een paper uit die suggereert dat de student de materie meester is. Maar als je de toetsing verbreedt tot tussentijdse een-op-een-gesprekken over het onderwerp van de paper, dan valt die student glorieus door de mand. Daar heb je zelfs geen antifraude-AI voor nodig.
Wat ook kan helpen? “Een goed begrip van wat in het werkveld van morgen nodig is. Want daar is AI nu al een vanzelfsprekend hulpmiddel om, zeg, een onderzoeksrapport op te stellen. Dan is het wel zo handig als de toets op die realiteit aansluit. Door bijvoorbeeld meer te focussen op hoe je als professional, digivaardig en wel, aan bruikbare, betrouwbare informatie komt.”

Toets als leerinstrument, niet als afrekeninstrument

Tamara van Schilt-Mol, lector Eigentijds Beoordelen en Beslissen: “In de onderwijsvisie van de HAN staat dat we kwalitatief hoogstaand multidisciplinair onderwijs willen aanbieden waarbij studenten eigen studentroutes (in tempo, volgorde, vorm en inhoud) kunnen volgen die passen bij persoonlijke ambities en ontwikkeling. Dat vraagt om eigentijdse vormen van toetsing. We zien binnen de HAN steeds vaker dat docenten toetsen willen inzetten als leerinstrument, en niet als afrekeninstrument. Daarom onderzoeken we binnen de HAN hoe informatie uit onderwijs en toetsing gebruikt kan worden om zowel het leren van studenten te ondersteunen als om zorgvuldige beslissingen te kunnen nemen. Maar ook hoe toetsen zodanig ingezet kunnen worden dat de student de regie kan nemen over het eigen leren.”