Olga Oordeelt: Wie ben ik als niemand kijkt? – Liesbeth Woertman (boek)

SAM-redacteur Olga luistert, kijkt en leest veel: podcasts, muziek, films, series, programma’s en boeken. In deze recensierubriek geeft ze tips, kraakt iets af of jubelt erover.

Een filtertje hier, photoshop daar: op Instagram, TikTok en Snapchat strijken we veel glad. Van onze rimpels tot de kreukels in ons leven. Liefst willen we het perfecte plaatje voorschotelen. Voor de ander, maar ook onszelf. Sommigen gaan een stap verder en spuiten daadwerkelijk fillers of botox in om lijntjes lam te leggen. Ze schaven hun kin of neus bij of pompen volume in lippen, borsten of billen. Toch weet je als mens één ding zeker: je wordt ouder. Dat kun je optisch uitstellen, maar niet tegengaan. Uiteindelijk verlies je.

Houdbaarheidsdatum
Liesbeth Woertman, emeritus hoogleraar Psychologie, pleit voor een gezonder zelfbeeld, met name onder vrouwen. In haar boek Wie ben ik als niemand kijkt? richt ze zich tot vrouwen boven de veertig jaar. Deze vrouwen, zo stelt ze, merken dat mannen steeds minder vaak naar hen kijken, wat zorgt voor onzekerheid en zelfs een gevoel van verlies en verdriet. Dat ‘verlies’ wordt vrouwen deels aangeleerd: mannen worden zogenaamd charmanter naarmate ze ouder worden, rijper, maar vrouwen ‘takelen af’. De boodschap lijkt te zijn: buit je schoonheid, of het idee dat de maatschappij heeft van schoonheid, uit zolang het kan. Daarna is het ‘te laat’. Er zit een klok op. Een houdbaarheidsdatum.

Stralen, van binnenuit
Woertman hekelt dit beeld en vindt juist dat er met het verdwijnen van de ‘male gaze’ nieuwe deuren opengaan. Waarin je maskers laat zakken en je ego laat leeglopen. Je meer kunt genieten van dat wat er écht toe doet. Daardoor word je authentieker, mooier. Dát is werkelijke schoonheid. Je bent als mens het prachtigst als je volledig jezelf bent. Dan straal je, van binnenuit. Daar kan geen filter of filler tegenop.

“Oude mensen snappen er geen reet van”
Het kan zijn dat je nu een wenkbrauw optrekt, of zelfs een beetje misselijk wordt van zoveel ‘wijsheid’. Wellicht ben je 20 jaar en denk je: “Oude mensen snappen er geen reet van”, “Uiteindelijk gaat het wél om vruchtbaarheid, seks, eeuwige jeugd”, en “Wat is er nou zo erg aan een beetje tweaken aan je uiterlijk?”. Of je bent 50 en denkt: “Ik vind het helemáál niet zo belangrijk dat mannen naar me kijken, waar heb je het over?” en “Ik heb geen masker op, hoor”. Die reactie had ik zelf ook even. Dit boek gaat niet over mij, dacht ik. Ja, ik ben 41 jaar en ik hoor schijnbaar bij de doelgroep, maar ik voel me nog altijd 30. Dus dit heeft geen betrekking op mij.

Gelaagdheid
Ik had het mis. Vrouwzijn is een gelaagde staat van zijn. Niet om mannen weg te zetten als simpele, eendimensionale wezens die het makkelijk hebben (ook zij kampen met vooroordelen, schoonheidsidealen en verwachtingen!), maar vrouwen kennen een complexere identiteit. Eentje die is opgesplitst in meerdere rollen die allen even belangrijk lijken: dochter, meisje, vriendin, moeder, echtgenote, minnares, ondernemer, werknemer, ga zo maar door.

Bij iedere rol past het beeld dat de samenleving daarvan heeft en verlangt. Náást wat je als vrouw zelf denkt en verlangt. Of is daar geen plek (meer) voor? Wordt dat werkelijke verlangen, je werkelijke zelf, vertroebelt door al die verwachtingen en druk van buitenaf?

Investering voor de lange termijn
Woertman doordenkt in haar boek de fictie van het ‘zelf’ en de rol van het vrouwenlichaam in de oudere levensfasen. Ze geeft daarbij tips om positiever over je lijf en dus over jezelf te denken. Deze adviezen zijn niet alleen voor de ‘oudere vrouw’, maar voor vrouwen van iedere leeftijd. Juist om de investering voor de lange termijn te maken. Hier zijn 5 tips waar je meteen mee aan de slag kunt:

1. Kijk niet zo vaak in spiegels, camera’s en etalageruiten om jezelf te controleren en kijk niet naar gemanipuleerde beelden van vrouwenlichamen op internet.
2. Waardeer je lichaam om wat het doet en kan.
3. Verbreed je idee over wat lichamelijke schoonheid is.
4. Omring je met mensen die je waarderen om wie je bent.
5. Zorg goed voor je lichaam.

Dit alles klinkt logisch, maar toch vergt het oefening in een wereld waarin we aan de ene kant doodgegooid worden met grote borsten, bolle billen, slanke tailles, gladde huidjes, dik haar, volle lippen, kleine neuzen en perfecte wenkbrauwen, maar tegelijkertijd échte vrouwenlichamen in alle vormen en maten niet meer bloot te zien zijn op tv, in magazines en op social media. Perfectie overstemt imperfectie, terwijl dat laatste veel realistischer is. En ons juist speciaal maakt, onderscheidt.

Bloot Gewoon
Hier en daar zijn er gelukkig tegengeluiden, zoals vrouwen die body positive zijn (#bodypositivity) en op social media hun echte lijven tonen, de app BeReal, waarin je jezelf snel en ongefilterd op de foto moet zetten en Bloot Gewoon, het tv-programma waarin kinderen échte lichamen van gewone mensen te zien krijgen om zo een realistischer beeld te vormen over hun eigen lijf. Maar een échte tegenbeweging is, zo vind ik als vrouw, moeder van twee dochters en zelf socialmedia-gebruiker, hoognodig. Juist voor de jonge generaties.

Wie ben ik als niemand naar me kijkt? is een filosofisch maar praktisch boek over zelfliefde, zelfvertrouwen, hoe we ons verhouden tot onszelf, elkaar en de maatschappij en wat het betekent om ouder te worden in een wereld die eeuwige jeugd als maatstaf heeft. Een aanrader, zo niet noodzakelijke must read. Niet alleen voor de ‘ouder wordende vrouw’, maar voor álle vrouwen.

Benieuwd geworden naar het boek? Je kunt het hier (Uitgeverij Ten Have) aanschaffen.