Rector Eric van ’t Zelfde in Educatie Collegetour: “In de klas ontmoet je de samenleving”

Eric van ’t Zelfde, bekend van het tv-programma Dream School, was te gast bij de HAN Educatie Collegetour. Door de wol geverfd als rector van ‘moeilijke’ middelbare scholen, deelt Eric zijn visie op het Nederlandse onderwijssysteem, spuwt hij zijn gal over de VVD (“mijn hobby”) en uit hij zijn lof over toegewijde leerkrachten.

Bepaald niet op zijn mond gevallen en bovendien voorzien van een gortdroog Rotterdams (of eigenlijk Schiedams) accent, weet Eric de aanwezigen in de zaal, bestaande uit leerkrachten, docenten en studenten aan de Academie Educatie, anderhalf uur te boeien, prikkelen en amuseren. Zoals gebruikelijk bij de Collegetour wordt het interview afgenomen door een student van de Academie Educatie. In dit geval is dat Silvie Arts, derdejaars student Leraar Geschiedenis.

Het interview opent traditiegetrouw met de vraag: hoe was jij als student? “Ronduit slecht”, lacht Eric. “Zowel de basisschool als de middelbare school waren verschrikkelijk. Ik heb vijf middelbare scholen versleten en haalde alles met de hakken over de sloot. Pas op het HBO, toen mijn frontale kwab eindelijk begon mee te werken, ging het me beter af. Hoewel… voor mijn gevoel was ik vier jaar lang dronken en had ik ineens mijn diploma Leraar Engels.”

Multiproblematiek in achterstandsgezinnen
Eric start in 1995 als docent Engels op een school in de Haagse Schilderswijk. Deze wijk stond (en staat nog steeds) bekend als moeilijk, en dat is te merken aan de leerlingen. Zij komen voornamelijk uit zogenaamde achterstandsgezinnen en kampen met ernstige multiproblematiek, zoals armoede, verwaarlozing, mishandeling, misbruik en criminaliteit. Nu, dertig jaar later, heeft Eric nooit ergens anders gewerkt dan op ‘moeilijke scholen’ met ‘probleemleerlingen’, meestal als rector, in combinatie met het docentschap (Engels). “Ik wil het verschil maken, hen helpen. Zij hebben ons het hardst nodig”, aldus Eric. “Ik vind de termen ‘moeilijk’ en ‘probleemleerlingen’ lastig, want daarmee benader je hen negatief. Terwijl ze juist positiviteit nodig hebben in hun leven.”

“Het is goed voor de jongeren om zichzelf terug te zien op beeld: pas dan merken ze hun eigen gedrag op en hoe het bijdraagt aan het probleem én aan de oplossing“

Het interview gaat al vlug over Erics rol in Dream School, het programma van KRO/NCRV, waarin hij, als expert op het gebied van moeilijke leerlingen, samen met bokslegende Lucia Rijker een groep voortijdige schoolverlaters onder zijn hoede neemt. De jongeren, met zoals Eric zegt “gedeelde en unieke trauma’s”, krijgen inspirerende colleges van gastdocenten en worden mentaal en praktisch gecoacht door Eric en Lucia. De camera’s zijn een vloek en een zegen, aldus Eric. “Het is goed voor de jongeren om zichzelf terug te zien op beeld: pas dan merken ze hun eigen gedrag op en hoe het bijdraagt aan het probleem én aan de oplossing. Tegelijkertijd gaan ze soms expres rebelleren, zodat het meer ‘likes’ op Instagram oplevert. Al is dat niet constant vol te houden. Bovendien: per aflevering wordt 80 uur aan beeldmateriaal teruggebracht tot 50 minuten, waarin vooral de realiteit wordt weergegeven.”

Na 6 seizoenen hoopt Eric op een zevende seizoen. “Liefst heb ik ze 3 weken intern, zoals tijdens corona. Dan kunnen ze namelijk niet wegblijven met een slappe smoes, als het ze te heet onder de voeten wordt.” Is drie weken niet te kort voor daadwerkelijk gedragsverandering, vraagt iemand in de zaal zich af. “Ja natuurlijk”, aldus Eric. “Alle deelnemers van Dream School krijgen na afloop dan ook een coach en psycholoog die hen blijven volgen en ondersteunen. Gelukkig houdt 80 procent van de Dream School-deelnemers de nieuwe, positief ingezette koers vol.”

Relatie met de leerling
Hoe moet je als leerkracht omgaan met ‘probleemleerlingen’? Dat is de vraag die het meest wordt gesteld vanuit het publiek, telkens vanuit verschillende context. De antwoorden van Eric komen iedere keer op hetzelfde neer: de leerling met het slechtste gedrag, heeft de meeste liefde nodig. “Breng zo’n leerling in kaart. Per jaar heb je hem of haar zo’n 1000 uur bij je. Thuis en op straat zijn ze ongeveer 8000 uur. Je ziet: de invloed van thuis en de straat is groot. Als die invloed niet goed is, heb je een zware klus. In de klas ontmoet je nu eenmaal de samenleving. Er is geen ontkomen aan.”

Eric vervolgt: “Bedenk je: je relatie met de leerling is belangrijker dan het afdwingen van prestaties. Want een leerling die jou vertrouwt en zich veilig voelt, neemt vanzelf meer van je aan. De resultaten volgen later wel. Eerst verbinding maken. Die komt vanuit veiligheid. De meeste leerlingen vinden het, vanwege hun ervaringen, niet vanzelfsprekend dat volwassenen hen veiligheid bieden. Ze gaan jou als gevolg ook wantrouwend tegemoet. Laat hen zien dat je er bent, door duidelijk en consequent te zijn, maar je óók te verdiepen in hoe het met hen gaat en wat hun situatie is.”

Verder pleit hij voor een aantal basisregels. Met op nummer één: je gedraagt je. “Niet schelden, slaan, liegen, stelen. Gewoon normaal met elkaar in gesprek gaan, luisteren naar elkaar.” Fouten maken mag. “Niks menselijker dan fouten maken. Die bespreek je met elkaar, maar de energie gaat naar de oplossing. Ik ben dan ook fel tegen straf: dat vind ik bezopen. Een fout is een leermoment, een optimale kans. Ga liever een kop thee drinken met een leerling, dan je verslag afmaken.” Verder pleit Eric voor een multidisciplinair team. “Investeer in een orthopedagoog, een vakkundig intern begeleider en weet hoe je moet opschalen als er meer nodig blijkt. Heb een netwerk met de juiste instanties en personen.”

“Als jij weet dat deze leerling geen bureau of stoel in zijn kamertje heeft, of krap woont met 8 gezinsleden in een drukke flat, moet je dan verwachten dat het huiswerk gemaakt wordt?”

Eric noemt de wijkagent, gezinscoach en een huisbezoek als voorbeelden om de ondersteuning en hulpvragen rondom zo’n leerling ook buiten school in beeld te krijgen. “Als jij weet dat deze leerling geen bureau of stoel in hun kamertje heeft, of krap woont met 8 gezinsleden in een drukke flat, moet je dan huiswerk geven en verwachten dat het gemaakt wordt? Of kun je dit anders aanpakken? Bedenk creatieve maatwerkoplossingen.”

Oeverloos gezever
Dit leveren van maatwerk kun je doen op lokaal niveau, in plaats van alleen maar naar de overheid en het Nederlandse schoolsysteem te kijken. “Ik was bijna staatssecretaris van Onderwijs geworden, nadat Diederik Samson van de PvdA in zijn hoogtijdagen mijn boek Superschool had gelezen en mijn visie op het onderwijs zag zitten”, vertelt Eric. “Gelukkig donderde de PvdA kort daarna in elkaar, haha, want bij nader inzien was dat niks voor mij. Dat oeverloze gezever en compromissen sluiten vind ik verschrikkelijk, je bereikt vaak niks of amper iets. Laat mij maar liever naar de mogelijkheden ter plekke kijken en de grenzen oprekken.”

Gallen op de VVD blijkt een “particuliere hobby”, zoals Eric het zelf gekscherend noemt. “Elke kans die ik krijg om te foeteren op het wanbeleid van de VVD, grijp ik aan”, aldus Eric, die inderdaad meermaals stevige kritiek uit op de regeringspartij van de afgelopen 13 jaar. “De neoliberalen hebben bewust aangestuurd op tekorten aan docenten in het onderwijs. Ik ben geen wappie, maar wel van mening dat de onderklasse de dupe is geworden van het neoliberale beleid.” Hij noemt bezuinigingen op zorg, onderwijs en politie ongelooflijk schadelijk. “Dan kan je wel op pannen rammen en klappen voor de zorg tijdens corona, maar wat hebben ze daar nu concreet aan? Wees erkentelijker naar hen die daadwerkelijk mensen opleiden, verzorgen, redden. Deze helden dragen de samenleving.”

Giftige docenten
Een aantal keer noemt Eric zijn visie op de drie types leerkrachten die er volgens hem bestaan: de groene, oranje en rode docenten. “Groen is de extreem toegewijde leerkracht: gewéldig dat je er bent. Oranje is: fijn dat je er bent. Rood is: wat jámmer dat je er bent.” Eric vindt dat deze “giftige docenten” veel klagen en “meestal ook in de MR zitten, let maar eens op.” Dat levert gelach vanuit de zaal op, vooral als één van vragenstellers uit het publiek zich voorstelt met “ik ben biologiedocent op het vmbo én ik zit ook in de MR…..”.

“Iemand die gymnasium kan, wil niet op bladzijde 12 kennismaken met Napoleon en op pagina 13 al lezen over zijn dood. Die wil méér weten. Geef dit dan ook“

In de anderhalf uur die Eric volpraat, komt nog veel meer aan bod, zoals het vaderschap (“ineens zat ik aan de andere kant van de tafel en kon ik de lakse wiskundeleraar van mijn dochter wel een klap verkopen”), moed houden in het onderwijs (“laat je niet teleurstellen door de politiek en het systeem, maar kijk naar je leerlingen, doe het voor hén”), vanaf groep 6 kinderen opsplitsen op niveau, per vak (“iemand die gymnasium kan, wil niet op bladzijde 12 kennismaken met Napoleon en op pagina 13 al lezen over zijn dood. Die wil méér weten. Geef dit dan ook. De ander kan weer extra rekenwerk krijgen. Kortom: heb oog voor individueel talent!”) en het krijgen van kinderen (“ga straks naar huis en maak kindjes, echt, het is het mooiste en ja, óók het meest confronterende wat er bestaat!”).

Apetrots
Hij sluit af met een anekdote over een leerling die hem altijd bij zal blijven: Hanifa. “Zoals ik eerder vertelde, begon ik in 1995 op een school in de Haagse Schilderswijk. Ik werd in 1996 mentor en maakte kennis met Hanifa, dochter uit een berucht achterstandsgezin. Grote glimlach, innemend kind, echt genieten. Het ging goed, maar in haar derde jaar gebeurde er iets heftigs in haar thuissituatie en ging het ronduit slecht met haar. Ze kwam vaak niet, haar cijfers holden achteruit. Voor mijn vak, Engels, stond ze een twee. We wisten het wel wat op te krikken. Toch wilde de teamleider dat ze bleef zitten. Daar heb ik een stokje voor gestoken. Ik stak mijn nek uit, vertrouwde haar. En nu? Nu is ze leraar Engels op een spijkerharde school in de diezelfde Schilderswijk. Apetrots ben ik op haar.”

Traditiegetrouw wordt de Collegetour afgesloten met een gouden tip. Eric kiest voor de titel van een U2-nummer: Pride in the name of love. “Handel als leerkracht gedreven vanuit waarde: wat kun je betekenen voor een leerling, hoe kun je hen veiligheid bieden en het verschil maken?” Hij voegt er met een knipoog aan toe: “Dus mensen: ga naar huis, kindjes maken en dat U2-nummer draaien. Dan komt alles goed.”

Meer weten over Eric van ’t Zelfde? Je kunt Dream School terugkijken via NPO start, of zijn boek lezen.

De Educatie Collegetour is georganiseerd door de studieverenigingen SV Meesterlijk, Lingua Franca, Pontifex, SV Fabulinus en alummnivereniging Kairos, in samenwerking met de HAN Academie Educatie. Kijk op www.han.nl/collegetour voor meer informatie.