Contact maken is voor veel studenten ingewikkelder dan hun studie

HAN-studenten communiceren zich suf, vooral online. Dus schieten ze vlotjes als een vis door het sociale water? Mwah, nee. Digivaardig maakt nog niet sociaal vaardig. Wat vinden studenten lastig? Hoe kan het beter? SAM zoekt het deze weken uit. In deze aflevering: praktijkinzichten en -tips van Joletta Schoone, HAN-trainer Sociaal stevig.

Spit wat onderzoeken door over contact-issues onder jongeren en je valt al gauw van de ene in de andere verbazing. Negentienjarigen zijn vaak eenzamer dan negentigjarigen. Veel jongeren zijn regelrecht contactschuw, al zijn ze dagelijks tien uur online. Een op de drie jongeren heeft bel-angst – het heeft al geleid tot een aardige markt voor belcoaches. Symptomatisch. Je gaat je haast afvragen of sociale vaardigheid niet bovenaan hoort te staan in het rijtje van 21st century skills.

Geen betere gesprekspartner hierover dan Joletta Schoone, docent en (vanaf 2002) trainer Sociaal stevig. SAM is net op tijd: ze gaat na 39 jaar werken bij de HAN eind van dit studiejaar met pensioen. Over haar training: “Met afstand het mooiste wat ik in die bijna veertig jaar heb mogen doen.” Joletta heeft vele studentlichtingen voorbij zien komen. “Om meteen een steen in de vijver te gooien: veel studenten vinden contact maken ingewikkelder dan hun studie, zeker na corona. En de HAN kan hierbij, méér dan nu gebeurt, een helpende hand bieden.”

Wat hopen jij en collega-trainer Jessica Netto met ‘Sociaal stevig’ vooral te bereiken?

Joletta (r. op foto hieronder): “Wij leiden bij de HAN jonge mensen op die een betekenisvolle bijdrage gaan leveren aan de maatschappij. Willen ze daar goed in slagen, dan is het cruciaal dat ze weten wie ze zijn en wat ze willen, en dat ze stevig in hun schoenen staan. Een gezonde portie zelfkennis en zelfvertrouwen dus. Met onze training planten mijn collega Jessica en ik daar de zaadjes voor. Mijn dag is goed als ik zie dat de ogen gaan twinkelen en er groei ontstaat.”

Dat gaat dus dieper dan ‘alleen’ sociale vaardigheden aanleren?

“Zeker! Wij zetten ze op hun persoonlijke reis naar een zinvol leven – niet sturend maar steunend – op een positief spoor. Onze boodschap is: juist waar jij het op sociaal vlak lastig hebt, valt er een berg te leren. Loop je tegen een muur? Onderzoek het: wat gebeurt er eigenlijk? Wat ervaar je, wat voel en denk je? Hoe ga je ermee om? Pakt dat goed of minder goed uit? Herkennen de anderen in de training dit? Hoe gaan zij ermee om?”

De kansen uit de crisis halen?

“Exact. Waar het schuurt en wringt, dáár leer je hoe contacten en relaties werken en kun je jouw veerkracht vergroten. Er is niks geks aan om af en toe je neus te stoten, dat overkomt ieder mens. Geef jezelf dus niet op de kop. Kijk liever wat je er, samen in de training, wijzer van kunt worden. Telkens weer zien wij als trainers dat het deelnemende studenten alleen al oplucht om te ervaren dat zij niet de enige zijn. Herkenning. In een sfeer van veiligheid en openheid.”

Wat staat er nog meer centraal in jullie training?

“De training is onder meer gestoeld op het fenomenologisch-dialectisch persoonsmodel van de Belgische emeritus hoogleraar theoretische en klinische ontwikkelingspsychologie Leni Verhofstadt-Denève. Uitgangspunt daarin is dat wij allemaal ongemerkt constructen maken van onszelf maar ook van anderen. Hiermee werken we in de training, en dat is heel inzichtelijk.

Voorbeeld. Een student die stage loopt, ziet op tegen een gesprek met een stagebegeleider. Vanuit de gedachte (het construct) dat de begeleider veeleisend is en dat elke fout er één te veel is. In een rollenspel kruipt die student dan in de huid van de begeleider. Door de begeleiderspositie aan te nemen (rolwissel) krijgt de student de kans om te ervaren dat de begeleider helemaal niet de veeleisende persoon is die de student denkt dat hij is. De begeleider wil de student juist verder helpen en verwacht niet dat de student alles al kan. De rolwissel maakt ruimte voor een ander perspectief.

Niet vastgeklonken zitten in één zienswijze, jezelf goed kunnen verplaatsen in anderen, dat is goud waard voor wie beter contact wil leren maken. Daarom investeren wij zoveel in het groepsproces. Daarbinnen bieden wij maatwerk aan, met iedere student werken wij aan persoonlijke leerdoelen.”

“Veelzeggend is dat jongeren meer moeite hebben met oogcontact maken, zeker na de coronajaren”

Wat zijn de voornaamste contact-issues onder studenten, naar jouw ervaring?

“Om te beginnen trekt de coronapandemie nog steeds diepe sporen. Jongeren hebben toen jarenlang veel tijd alleen doorgebracht. Dat heeft erin gehakt. Want juist in de omgang met anderen leer je jezelf kennen. We zijn onmisbare spiegels voor elkaar. Per interactie scherp je je sociale skills aan. Die oefenruimte was jarenlang grotendeels niet beschikbaar.”

Waar merk je dat in je training bijvoorbeeld aan?

“Neem onze oogcontactoefening. We geven onze deelnemers dan als opdracht mee om oogcontact te maken met voorbijgangers. Dan zie je dat ze dat ontzettend spannend vinden, veel spannender dan vóór corona. Maar ik was pas echt met stomheid geslagen toen bleek dat ze bijna alleen oogcontact kregen met, in hun woorden, ‘zestigplussers’. Hun leeftijdsgenoten hadden veelal een koptelefoon op of tuurden op hun smartphone.”

“Al biedt online contact veel leuks en moois, de sociale vaardigheden van jongeren lijden eronder”

Typisch voor deze postcorona-jaren: jongeren die elkaar nóg meer online opzoeken?

“Absoluut. Jongeren brengen steeds meer tijd door in de online wereld van Snapchat, Insta, TikTok, WhatsApp enzovoort. Ze ‘ontmoeten’ elkaar massaal op online plekken: accounts, fora, gameplatforms. Corona heeft dat een extra slinger gegeven.
En al biedt online contact natuurlijk veel leuks en moois, hun sociale vaardigheden lijden eronder. Velen weten niet goed meer hoe je face to face contact legt en een band met anderen opbouwt en onderhoudt. Dat gaat van lichaamstaal niet oppikken tot een kortere aandachtspanne.”

Welke contact-issues hebben jongeren nog meer, versterkt door de toenemende focus op online?

“Ze vinden contact maken spannend. Want ze voelen veel sociale druk. Om altijd de beste versie van zichzelf te moeten laten zien, om telkens te moeten presteren. Of nog extremer: om perfect te moeten zijn, ze denken dat anderen dat van hen verwachten. Vaak verwachten ze dat ook van zichzelf. Van dit alles worden ze onzeker en gestrest, het tast hun zelfwaarde aan en voedt onzekerheden en angsten. Hoe vaak horen we niet tijdens trainingen: ‘Ach, wat heb ik nou te vertellen?’ Of: ‘Ik maak nooit iets bijzonders mee.’ Een trieste trend.

Niet zelden trekken ze zich zelfs terug uit sociaal contact en voelen ze zich eenzaam. Er bestaat een grote contactangst. Bij een nóg grotere contacthonger. Dat gaat véél verder dan Fear of Missing Out. Het is meestal honger naar gemiste aanspraak, warmte, aandacht, gezelligheid en/of liefde.”

Hebben meiden andere contact-issues dan jongens?

“Meiden delen gemiddeld genomen makkelijker wat er in hen omgaat. Jongens zijn meer gericht op een gezamenlijk tijdverdrijf. Die gaan samen ‘hun ding’ doen. Ze hebben minder dan meiden de woorden, een gemeenschappelijke taal, om hun gevoelens te uiten. Als ze iets dwarszit, lopen ze er langer mee rond.

Waar jongens dan vaak weer beter in zijn, is zichzelf begrenzen, voor zichzelf opkomen. Meiden stellen zich eerder bescheiden en dienstbaar op. Wat soms maakt dat ze in contacten te kort komen of zichzelf te kort doen.
Maar geen hokjesdenken! Natuurlijk zijn er massa’s jongens en meiden bij wie deze issues niet of nauwelijks spelen.

“Stoer zijn is krachtig, maar je kwetsbaar durven opstellen is soms veel krachtiger”

Ideaal zou zijn als iedereen eigenschappen met een schuifje bewust wat naar boven of beneden zou kunnen bijstellen, naargelang wat de situatie verlangt. Bescheidenheid is een prachtige kwaliteit, maar kan je af en toe in de weg zitten. Stoer zijn is krachtig, maar je kwetsbaar durven opstellen is soms veel krachtiger.”

Als je uitzoomt en de laatste veertig jaar overziet, wat is dan het grootste struikelblok voor contact maken, in jouw ogen?

“De individualisering. We zijn veel meer dan vroeger vooral op onszelf gericht. Maar het is een illusie dat we het in ons eentje kunnen rooien. We zijn sociale wezens, we kunnen niet zonder elkaar. Om van elkaar te leren en elkaar vooruit te helpen. Om zin aan ons leven te geven. En zeker ook om ons verbonden, gezien, gelukkig en geliefd te voelen.
Je zou zelfs kunnen zeggen dat al die jongeren met contact-issues een dieper liggend probleem blootleggen. Namelijk een geïndividualiseerde samenleving die zelf dringend verlegen zit om een grote scheut sociale stevigheid.”

Hoe kan de HAN studenten beter ondersteunen om met elkaar en anderen in contact te komen?

“Aan faciliteiten en hulptroepen geen gebrek. Kijk alleen maar eens op de site van het Student Support Center. Maar vind je weg maar eens naar al die voorzieningen. De meeste studenten weten er bar weinig van. Huiswerk voor de HAN: hoe krijg je de student bij de ondersteuning?
Verder moeten we als HAN méér doen om de ontmoeting met en tussen studenten te organiseren, al vanaf dag één van hun studie hier. Om te bevorderen dat studenten – en ook de rest van ons – vaker offline samenkomen, uitwisselen en sparren, dus echt contact maken. Contact waarbij we allemaal (leerzame) fouten mogen maken, kwetsbaar mogen zijn, onszelf kunnen zijn. Kort gezegd: een pleidooi voor een mensvriendelijker, milder pedagogisch klimaat.”

“Stap gewoon eens op iemand af voor een praatje en stel vragen. Zo rol je de rode loper uit voor de ander”

Heb je een gouden contacttip voor studenten?

“Word je eigen beste vriend (en natuurlijk niet op een narcistische manier). Dat is de beste basis voor vriendschappen. Veroordeel jezelf niet, steun jezelf. En leer jezelf kennen. Weet wie je bent en wat jou gelukkig maakt. Hoe beter je in contact bent met jezelf, hoe beter je contact kunt maken met anderen.
Tot slot een praktische tip: stap gewoon eens op iemand af voor een praatje en stel een of meer vragen. Zo toon je interesse en stel je jezelf open. Je rolt er de rode loper mee uit voor de ander.”

Lees meer over de training Sociaal stevig, aangeboden vanuit het Student Support Center.

Voor deze special heeft SAM studenten, sociale-vaardighedentrainers, onderzoekers en anderen gevraagd om zich uit te spreken over contact-issues onder jongeren anno 2025. We kijken naar knelpunten en hete hangijzers. Van de rol van socials en corona tot verwachtingsdruk en deuken in het zelfbeeld. Ook pluizen we uit wat ervoor nodig is om als jongere wél contacten aan te gaan en deze in stand te houden.