Martijn van Koolwijk: Niet alleen aandacht voor de dader, maar ook voor de daad

In de documentaire Phoenix Rising gaat het er bij maker Evan Rachel Wood om niet de misdadiger maar vooral de misdaad af te keuren. En dat mensen die signalen van mibruik zien, zich hierover uitspreken. Iets waar columnist Martijn zich in kan vinden.

‘Shame! Shame! Shame!’ In de serie Game of Thrones wordt (oud-)koningin Cersei Lannister gedwongen om naakt door de stad te lopen. Het volk roept haar na: ‘Shame! Shame! Shame!’ Het is een boete die ze moet ondergaan voor het begaan van een zonde. Openbare vernedering. Uitgejouwd worden door het volk waar zij eerst boven stond. Het is een krachtige scène, die de afgelopen maanden met regelmaat door mijn hoofd spookt.

Ik zou niet de eerste zijn die de scène linkt aan #metoo-situaties. Keer op keer zorgt een — vaak zorgvuldig in de media opgebouwde — onthulling voor een openbare schandpaal en heksenjacht. Michael Jackson? Ali B.? Marilyn Manson? Sleep ze bij de haren naar het plein en de fik erin! Oké, Michael Jackson was misschien te groot om gecancelled te worden. Al die klassiekers doen ons twijfelen aan de verhalen van de slachtoffers, maar die andere twee? ‘Shame! Shame! Shame!’ 
Het gaat er echter niet om hoe wij ons tot de misbruiker verhouden. Het is makkelijk en terecht om die te veroordelen. Op de dader na zal iedereen hier ‘Shame! Shame! Shame!’ of ‘Burn the witch!’ over roepen. Als Ali B. over een jaar een leuke gastrol heeft in een muzikaal zomerhitje, zijn we zijn daden (en onze walging) vergeten. Het gaat erom hoe we ons verhouden tegenover het misbruik.

Regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld Mariëtte Hamer leidde het onderzoek naar misstanden bij The Voice en vraagt zich in De Volkskrant dan ook af: ‘Wanneer zat jij erbij en heb je niks gedaan?’ Het is de vraag die niet genoeg gesteld wordt.

De vraag ‘Wie heeft het gedaan en mogen we hem/haar in brand steken op het kerkplein?’ overheerst. Dat blijkt ook in de documentaire Phoenix Rising, waarin de actrice Evan Rachel Wood ten strijde trekt om het misbruik, dat ook zij heeft meegemaakt, door Marilyn Manson te stoppen. Het is Evan en de andere slachtoffers niet te doen om Manson te cancellen. De (sociale) mediageilheid naar details en daders stuit hen juist tegen de borst. Ze pleiten ervoor dat wetten worden aangepast, misbruik veroordeeld wordt, maar bovenal om mensen die signalen van misbruik zien, zich uit te laten spreken. Niet de misdadiger maar de misdaad af te keuren.

Het is aan het einde van de docu dat Wes Borland, voormalig gitarist van Manson (en Limp Bizkit) haar met tranen in de ogen videobelt. Hij zat tot 2009 in Mansons band en was op de hoogte van zijn daden. Mede doordat hij zijn kop in het zand stak, kon het misbruik nog ruim elf jaar doorgaan. Eenzelfde soort kop in het zand zie je de afgelopen jaren binnen de PVV, alwaar de ene bak ellende na de andere over Dion Graus open werd getrokken, en recenter bij D66, waar Sigrid Kaag buiten schot probeert te blijven door zo min mogelijk over de misbruikzaak binnen haar partij te willen weten. Het is de methode ‘De Mol’. Signalen (en soms zelfs rapporten, aangiftes en bijlagen) negeren om achteraf ‘Ich habe es nicht gewusst’ te kunnen roepen.

Doen alsof je neus bloedt om je eigen hachje te redden ten koste van de slachtoffers. In een gesprek met SAM omschreef HAN-vertrouwenspersoon Ton Ammerlaan het mooi: ‘Collega Y bagatelliseert het voorval. Teamleider Z wekt slinks de suggestie dat de melder het zelf heeft uitgelokt of veroorzaakt. Het blijft verbazen wat mensen soms van stal halen om ergens onderuit te komen. Of om de schuld van hun overschrijdend gedrag af te schuiven op, jawel, het slachtoffer: “Nou, dat sexy broekje had je niet voor niks aan.” Of: “Besef je wel wat deze heisa voor mijn carrière/gezin/huwelijk betekent?” Blaming the victim dus.’ 
Het is moeilijk om je medeplichtige rol bij het in stand houden van misbruik onder ogen te zien. Dat Borland dat uiteindelijk toch doet verdient lof, maar het eerdere sluiten van zijn ogen is net als het gedrag van Wilders, Kaag en ieder ander die zijn bek niet opentrekt of het bagatelliseert: ‘Shame! Shame! Shame!’ 
Zolang wij alleen maar oog hebben voor het verbranden van de dader en niet de giftige omstandigheden waarin de daden zich kunnen voltrekken, zal er weinig tot niets veranderen.

Afgestudeerd HAN-student Martijn van Koolwijk werkt in de ggz. Hij schrijft om de week voor SAM. Lees hier zijn vorige bijdrage.