“Groen doen, op dat duurzame spoor gaan we de hele HAN zetten”

Coördinator Duurzaamheid Daan Moerkerk heeft een groots doel voor ogen: de hele HAN verduurzamen. “Gelukkig is er nu stevig beleid en een uitvoeringsagenda vol dadendrang. Tijd voor de beslissende stap: actie en nog eens actie.” Aan SAM vertelt Daan wat er allemaal gaat gebeuren – er komt zelfs een HAN-bos – én hoe ook jij mee kunt doen.

Wat drijft jou om je in te zetten voor duurzaamheid?

“Ruim 25 jaar geleden studeerde ik Scheikunde aan de Universiteit van Utrecht. Daar zat ik in de collegebanken voor een vak over klimaatverandering, vol bezieling gegeven door dr. André Faaij, nu directeur Wetenschap & Technologie bij TNO. Dat deed bij mij de lamp branden: dit moeten we als mensheid uit alle macht tegengaan. De documentaire An Inconvient Truth van Al Gore scherpte dit inzicht verder aan.
Maar in de jaren erna zag ik dat het allemaal niet opschoot. Toen kwam in Amerika Trump aan de macht, in 2016. Zo’n beetje zijn eerste ambtsdaad was dat de Verenigde Staten uit het Klimaatakkoord van Parijs stapten. Dat zette mij ertoe aan om zelf in actie te komen.”

Waarom deze Uitvoeringsagenda Duurzaamheid 2025-2028? En wat is jouw rol hierbij?

“Toen ik 3,5 jaar geleden begon in deze functie waren er al volop duurzaamheidsinitiatieven bij de HAN, maar het was nog te veel hapsnap. Als Coördinator Duurzaamheid werk ik aan verbinding en krachtenbundeling tussen HAN-onderwijs, -onderzoek en -bedrijfsvoering rond duurzaamheid. Dat doe ik door aandacht voor het thema te vragen, door beleidsontwikkeling, projecten op te zetten, lessons learned en best practices te delen en door iedereen die dit wil samen te laten optrekken in een HAN-breed duurzaamheidsnetwerk.

Een grote stap vooruit is dat het HAN-bestuur in 2024 duurzaamheidskaders en -ambities heeft vastgesteld. De uitvoeringsagenda die binnenkort uitkomt, is de minstens zo belangrijke vervolgstap. Die van groen doen. Alle betrokken organisatieonderdelen presenteren daarin duurzaamheidacties in onderwijs, onderzoek en bedrijfsvoering tot en met 2028 (al of niet met doorverwijzing naar acties in plannen van het expertiseteam Wereldburgerschap en de drie HAN-zwaartepunten*). Wat gaan ze doen, met welke doelen, en hoe meten ze of het gelukt is? Van Services-afdelingen tot academies. En van HAN Green Office en Wereldburgerschap tot de zwaartepunten.
Elk jaar krijgt deze agenda een update, op basis van gezamenlijk voortschrijdend inzicht. Mijn rol bij dit alles is die van verbinder, inspirator en ambassadeur.”

Wat draagt deze agenda bij aan duurzaamheid in het onderwijs?

“Meer structuur in samenwerking, meer duidelijkheid over hoe de lijnen lopen. De academies zijn er verantwoordelijk voor dat wereldburgerschap zijn plek krijgt in het curriculum van elke HAN-opleiding. Met duurzaamheid als kernonderdeel hiervan. Voor hulp kunnen zij aankloppen bij het expertiseteam Wereldburgerschap, bij Green Office en bij de zwaartepunten. Waar deze clubs eerder langs elkaar heen werkten, zoeken we nu doelgericht de samenwerking op. Met straks tastbare resultaten voor het hele HAN-onderwijs.

“Met een scan-tool willen we de ‘duurzaamheidspareltjes’ in iedere opleiding aan het wateroppervlak brengen. Waardevol voor andere opleidingen”

Zo komt er binnenkort een gezamenlijk opgesteld adviestraject, bestemd voor de academies. Inclusief tools om bijvoorbeeld het OS/OER-reglement van elke opleiding door te lichten, onder meer met AI, op de mate van duurzaamheid (OS/OER: Opleidingsstatuut/Onderwijs- en Examenregeling, red.). Op die manier hopen we meteen de ‘duurzaamheidspareltjes’ in iedere opleiding aan het oppervlak te brengen. Daar kunnen andere opleidingen hun voordeel mee doen.”

Hoe pakt de uitvoeringsagenda concreet uit binnen het HAN-onderzoek? Kun je een paar voorbeelden noemen?

“Voor onderzoek geldt dat de zwaartepunten bij de verduurzaming de rol van aanjager krijgen, terwijl de lectoraten en Centres of Expertise in de lead blijven. Voorbeelden te over. Ik licht er twee uit.
Allereerst het kaskantoor van Built Environment, bij de Ruitenberglaan 26. De bestaande glazen kasconstructie krijgt een herbestemming als duurzame kantooromgeving. Onderzocht wordt in hoeverre een glazen ombouw energiebesparend werkt; zonlicht door glas levert immers veel warmte op.

Tweede voorbeeld. Bij de Academie Financieel Management en Recht is net onderzoek gedaan naar hoe het met financiële weerstanden zit bij duurzaam gedrag. In het restaurant aan de Ruitenberglaan 31 is bij een klein deel van de drank- en eetwaar true pricing in beeld gebracht. Zo zie je bij aanschaf wat iets nu kost, maar ook wat het werkelijk zou moeten kosten, als je alle milieueffecten meeneemt in de prijs. Zo maak je consumenten bewuster. Bovendien sla je een dubbelslag in duurzaamheid bij onderzoek en bedrijfsvoering tegelijk.”

Dat brengt ons bij wat de agenda in petto heeft voor de bedrijfsvoering van de HAN.

“Da’s een héél lange lijst. Neem alleen al mobiliteit. Met onze tienduizenden studenten en medewerkers is hier echt een duurzame wereld te winnen. Via een nieuwe reiskostenregeling zullen we medewerkers en studenten die relatief dicht bij de campus wonen, stimuleren om met andere vervoersmiddelen dan een auto naar de HAN te komen. Tegelijkertijd gaan we fietsstallingen uitbreiden en ook overwegen we om op de campus fietsreparatie aan te bieden. Tijdens de HAN-introductie kon je al als eerstejaars voor een aantrekkelijke prijs een nieuwe fiets aanschaffen. Dat deden we niet alleen omdat je met de fiets duurzamer en gezonder onderweg bent dan met de auto, het scheelt studenten vaak ook een rit in een stampvolle trein of bus.
Na dit alles schalen we het aantal parkeerplekken zo mogelijk af en vergroenen we de gewonnen meters. Ook is sinds kort ons internationaal reisbeleid vergroend. Bij al die mobiliteitsaanpassingen proberen we de balans te vinden tussen het zoet en het zuur.

Verder gaan we onze organisatie doorlichten op circulariteit: om tafel met onze 25 leveranciers die de meeste CO₂ uitstoten. We gaan wat eten en drinken betreft 80% plantaardig inkopen en alle HAN-events verduurzamen.
Een mooie, zichtbare stap in eigen huis is zeker ook de komst van het Circular Square op de HAN Campus Arnhem, met speciale dank aan het HAN Centrum Meervoudige Waardencreatie.”

“We gaan zorgen voor een nieuw bos in de regio Arnhem-Nijmegen. Elke afstuderende student en nieuwe medewerker krijgt er een eigen boom”

Nu we het toch over meer groen hebben. In de agenda lees ik ook, als doel voor 2026: ‘Elke afstuderende student en nieuwe medewerker ontvangt een boom in een HAN-eigen bos.’ Waar precies komt dit bos van de grond?

“We zijn hierover met onze partners in een beslissend gespreksstadium. Over de exacte locatie kan ik daarom nog niets loslaten. Behalve dit: we willen ervoor zorgen dat er een nieuw bos bij komt in de regio Arnhem-Nijmegen. Je kunt dan als student of medewerker in het groen recreëren terwijl je jouw boom bezoekt. Of zelfs een nieuwe boom in dat HAN-bos cadeau doen aan collega’s of zakenrelaties – heel wat milieuvriendelijker en origineler dan een bos bloemen.
In dit HAN-bos komen veel doelen van de HAN bij elkaar. Van Slim/Schoon/Sociaal en wereldburgerschap tot onze regio (letterlijk) laten floreren en een Leven Lang Verbonden met de HAN.”

De HAN vergroent, duidelijk, maar de rest van het hoger onderwijs natuurlijk ook. Zijn we, vergeleken met andere hogescholen koploper, middenmoter of de hopeloze hekkensluiter?

“Jaren geleden stonden we nog onderaan op allerlei lijstjes. Inmiddels stijgen we naar de middenmoot. En wie weet wat er mogelijk is als we allemaal de smaak goed te pakken krijgen, door het vliegwiel van de uitvoeringsagenda. Linksom of rechtsom zal de HAN uiterlijk in 2050 een circulaire, klimaatneutrale hogeschool zijn. Dat is de -inspirerende- stip aan de horizon.”

Wat doen wij als HAN op duurzaamheidsvlak nu al best goed?

“Als eerste noem ik dan toch weer ons duurzaamheidsbeleid, met de zegen van het bestuur, de medezeggenschap en de Raad van Toezicht. Een onmisbare randvoorwaarde voor verder duurzaam succes.
Een bijzondere prestatie was ook de oplevering destijds van ons I/O-gebouw K35 in Nijmegen, toen (eventjes dan) het meest duurzame onderwijsgebouw van Nederland. Maar vlak ook de HAN Campus Arnhem niet uit. Want de campusgebouwen daar zijn aangesloten op een duurzaam warmtenet. Heel mooi!

“Duurzame wapenfeiten van de HAN? Circular Square, ons broodje Nimma, het Klimaatexamen bij de HAN, de Billie-cups, de waterbesparingscampagne, en meer”

Goed is ook dat we gedetailleerd in beeld hebben hoeveel CO₂ de HAN uitstoot. Tot onze duurzame wapenfeiten reken ik verder het al genoemde Circular Square, ons broodje Nimma, het Klimaatexamen bij de HAN, de Billie-cups, de waterbesparingscampagne en zeker ook dat we veel aanbestedingen langs een duurzame lat leggen.”

Waar laten we nu nog steken vallen of kansen liggen?

“Mobiliteit is bij de HAN nog steeds een enorme bron van CO₂. Op dit vlak moeten we echt meters maken – kilometers eerder. Slagen we daar niet in, dan heeft de rest van onze inspanningen aanmerkelijk minder zin.
Maar misschien is er heimelijk een nóg grotere bron van CO₂: afstuderende studenten die te weinig kennis en kunde hebben rond klimaatverandering en planetaire grenzen. Iedere HAN-alumnus die deze thematiek niet voldoende (onder)kent, zal misschien een loopbaan lang, direct of indirect, verkeerde keuzes maken. We moeten dit zien te voorkomen en dus onverkort en intensief inzetten op wereldburgerschap en daarbinnen ecologische verantwoordelijkheid.”

Alleen al om die reden lijkt een duurzame cultuur en mindset bij de HAN en haar medewerkers een eerste vereiste. Hoe krijg je duurzaam denken en doen bij dik vierduizend HAN-collega’s in the hearts and minds?

“Helemaal mee eens! En daar werken we aan. Inmiddels zijn ruim tweehonderd medewerkers lid van het Team HAN Duurzaam. Een kleine honderd medewerkers hebben zich al aangemeld voor ons informele duurzaamheidsnetwerk. Er is een communicatieplan gemaakt. Ook bouwen we aan een professioneel netwerk waarbij je als medewerker de keus hebt uit 1: meekijken, 2: actiever meedoen (bijvoorbeeld aan brainstormsessies of workshops) en 3: projecten opzetten. Daarnaast is er een professionaliseringstraject in ontwikkeling. Ik durf te zeggen dat het thema binnen de HAN steeds meer aandacht krijgt én leeft.”

Hoe kunnen studenten en medewerkers die dit aanspreekt, meedoen?

“Op allerlei manieren. Een mooi vertrekpunt voor inspiratie en actie is onze Insite-pagina Op weg naar een duurzame HAN. Maar zeker ook de HAN.nl-pagina Duurzaamheid zit in onze genen. Bovenaan op die pagina zie je direct de knoppen ‘Wat kun je doen als student?’ en ‘Wat kun je doen als medewerker?’
Om toch hier al wat te noemen: wat dacht je van een van onze duurzaamheid-challenges, individueel of in teamverband? Ook is elke HAN-medewerker uitgenodigd om zich aan te melden voor het informele duurzaamheidsnetwerk. Studenten kunnen zich melden bij HAN Green Office. Last but not least: we hebben een tijdelijke vacature voor een projectleider Duurzame Mobiliteit. Wie daar interesse in heeft, kan het mij laten weten via daan.moerkerk@han.nl.”

*) De drie HAN zwaartepunten zijn:

Smart Region (slim)
Sustainable Energy & Environment (schoon) en
Fair Health (sociaal)