Wake-up call: HAN dreigt door AI-wekker heen te slapen (deel 2 van 2)

In dit tweede deel schetsen docenten Naberink en Mutsaarts hoe het HAN-roer radicaal om moet in het AI-tijdperk. Van organisatie-mindset en de rol van docent tot toetsing en leerdoelen. Een rondje AI-risico’s gaan ze evenmin uit de weg. En SAM ontfutselt de heren handige tips, voor ons allemaal, om snel een stuk AI-geletterder te worden.

[Lees ook deel 1 van dit interview.]

Moet er bij de HAN ook iets veranderen in de mindset?
Tom (foto, r.): “Er is grote onwetendheid over wat met AI nu al kan en gauw gaat veranderen. Dat gaat van denken dat het ‘maar een hype’ is tot lacherig doen over ‘domme papegaaien’, over plaatjes van een koe met vijf poten.
Maar laat die oude koeien gerust in de sloot. Want nu, februari 2025, is het zo dat de mens met AI – noem het een hybride team –, beter presteert dan de mens alleen. En bij steeds meer taken is het zo, dat AI de klus beter klaart zonder enige menselijke bemoeienis. Laat dat even op je inwerken. Dat betekent namelijk nogal wat, voor alles.”

Marcel (foto, l.): “Een andere factor is onzekerheid: we kunnen totaal niet overzien wat er op ons afkomt. Het gaat zo snel, er gebeurt zo overdonderend veel. Die respons is volkomen begrijpelijk. Maar in het verlengde daarvan ligt weerstand. Minder begrijpelijk, want het werkt als wrijven in een vlek.
Gelukkig verdwijnt die weerstand vaak als sneeuw voor de zon als wij collega’s en studenten laten zien wat er mogelijk is, hoe je het aanpakt en wat dat ons allemaal oplevert. Daarom zeggen wij: ga aan de slag met de kansen, terwijl je de risico’s tackelt. Op onze podcast-shirts staat het met grote letters: ‘Niet bang zijn, gewoon doen’. Mét de juiste hulp en training. Waarbij investeren loont: met één uurtje prompt-training ben je al wat geholpen en smaakt het naar meer. Na tien uur oefenen met prompten ben je er een kei in.”

Dus als je iedere docent en student tien uur training in AI geeft, schiet de AI-geletterdheid van de HAN omhoog?
Tom: “De vraag stellen is hem beantwoorden.”
Marcel: “Ja, doen!”

“Staat over tien jaar de allerlaatste docent van vlees en bloed het stokje af aan een AI-teacher bot? Dat denk ik niet. Wel zal de docent meer de rol van coach krijgen”

Leren met AI, the next level: wat wordt de toekomst van het onderwijs? En van de docent?
Tom: “Zeker is dat AI hele beroepen en dus vakken op zijn kop gaat zetten. Dat is al volop gaande. Kijk naar een beroep als vertaler. Of neem het talenonderwijs. Er zijn nu al AI-vertaaloortjes die voor 95%, en straks perfect, werken. Zodat iedereen op de wereld elkaar moeiteloos kan verstaan. Ga je dan nog vier jaar op school blokken op Duitse naamvallen of een Spaanse tongval?

Dit betekent niet per definitie dat over tien jaar de allerlaatste docent van vlees en bloed het stokje afstaat aan een AI-teacher. Maar de rol van docent zal meer die van coach worden. Meer menselijk contact, meer quality time, een op een of in kleine groepjes. Niet iedere docent zal hier overigens per se om te springen staan.”

Marcel: “Nieuwe middelen als Advanced Voice Mode, met intonatie- en emotieherkenning, zullen misschien beter worden dan wij docenten in studenten aanvoelen, motiveren en dergelijke. Maar ik moet eerst nog zien of dit in Europa op de markt mag komen.

Wel ben ik het met Tom eens dat menselijk contact essentieel blijft. Rond vragen als: Wat wil je in je studie en daarna in je beroep, en hoe kan ik je daarbij coachen, begeleiden? Maar het vakspecifieke onderwijs – áls dit al blijft bestaan – dat komt meer en meer bij AI-bots te liggen. Binnen nu en vijf, zes jaar.
Ga maar na: altijd en overal beschikbaar en dienstbaar, nooit moe, ziek of een slechte dag. Altijd inhoudelijk op de hoogte, met een immens pedagogisch-didactisch repertoire, razendsnel met antwoorden, enzovoort. Welke menselijke docent kan daaraan tippen? Wij in elk geval niet.”

Tom: “Dan naar de leerdoelen, want ook die moeten mee met de tijd. Eén voorbeeld? Met Excel leren werken kan echt geen leerdoel meer zijn. Dat doet AI wel voor je, sneller en beter, zoals nog tienduizend dingen. Zadel je studenten niet op met skills of kennis die nu of over drie maanden in het museum thuishoren.

“Ga na of je toetsing AI-proof is, of zo lek als een mandje”

Of denk aan de toetsing. Die is met de opmars van AI in veel situaties zo lek als een mandje geworden. Geen voorbeeld nodig, lijkt me. Het hele toetssysteem moet, even gauw als grondig, getoetst worden. Namelijk aan de nieuwe werkelijkheid die door AI is ontstaan.”

Marcel: “Gelukkig zijn er ook stappen in die richting. Zo kent de HAN sinds kort een workflow rond de kwestie: Is mijn toetsing nog wel AI-proof? Met de welbekende stoplichtkleuren. Rood is bijvoorbeeld studenten vragen om een scriptie te maken. En zo verder. Nuttig, om niet te zeggen noodzakelijk.

Die workflow bespraken we gisteren met collega’s van een andere hogeschool. Wat bleek? Hun afstudeerproducten staan allemaal voor het rode stoplicht. Wat is dan de waarde van de uitgereikte diploma’s? En wat is de meerwaarde van de studenten voor het werkveld? De ontwikkelingen gaan hard. Voor je met de ogen hebt geknipperd, richt je je in de toetsing op beroepsproducten waar in de praktijk niemand meer wat aan heeft.
Voor elke opleiding ligt dit anders. In elk beroep ook. AI-expert Alexander Klöpping zei het laatst treffend: ‘Als je op je werk omhoogkijkt en je ziet een systeemplafond, dan ben je de sjaak.’ Een grapje met een grimmige kern van waarheid.”

Tom: “Breder bezien: als AI straks bijna alles kan, wat heb je dan als onderwijsinstelling nog te bieden? Wat komen studenten hier dan halen? Kómen ze hier nog iets halen? Staat onze toekomst misschien wel op het spel als HAN? Het zijn vragen over je meerwaarde of zijnsrecht in 2030, of eerder. Hoogste tijd om daar stevig over na te denken én op te acteren. Gebeurt dat bij de HAN wel, vraag ik me af. Ik bespeur er weinig van.”

“AI-gebruik slurpt data. Dat moet beter. Maar ja, anderzijds: wat als je diezelfde tijd anders vult met netflixen, een autoritje maken of een avocado eten?”

Jullie zijn voorstanders van AI. Maar nu doen we toch een rondje risico’s. Wat vinden jullie zelf problematisch aan AI, met name in het onderwijs?
Marcel: “AI-gebruik slurpt data. Dat moet beter. Maar ja, anderzijds: wat als je uit duurzaamheidsoverwegingen geen AI gebruikt, maar in diezelfde tijd wel zit te netflixen, autorijdt of een avocado eet?”

Tom: “Haha, klopt. Bedenk ook dat een AI-tutor straks heel wat studentenreizen van en naar de campus gaat schelen. En we hebben eerder in dit interview al geconstateerd dat DeepSeek en co met veel minder chips en rekenkracht toe kunnen. De race naar duurzamere AI is nog maar net begonnen. En wie weet wat AI voor de energietransitie gaat doen.”

Zeg AI en je zegt Big Tech. Vriend of vijand?
Tom: “Tja, dat vind ik wél een groot nadeel: onze afhankelijkheid van Big Tech. Silicon Valley bepaalt hoe AI werkt. Wij in Europa hebben niks te zeggen. We lopen mijlenver achter. Dit wordt nog erger als die gasten straks generatieve AI hebben: AI die even slim is als alle mensen samen. Die kan voor een prikkie doen wat alle mensen samen kunnen doen. Dan leven we ineens in een heel andere wereld. Die Amerikaanse – of wie weet Chinese – bedrijven komen op een gegeven moment op dat niveau, en dan haal je ze nooit meer in. Een enge gedachte.”

Marcel: “Dat zie ik wat anders dan jij, Tom. Het zijn toch niet allemaal duivels in de bestuurskamer van bijvoorbeeld Google? Goed, veel draait natuurlijk om geld verdienen. Maar ze maken wel toffe producten die geweldige kansen bieden in het onderwijs. In plaats van die bedrijven te veroordelen, kunnen we beter in Europa zélf eens iets ondernemen. Anders dan reguleren en op de rem trappen. Tot die tijd mogen we blij zijn dat er Big Tech is.”

AI wordt steeds sneller slimmer, per seconde wijzer. Onze hersens evolueren net wat langzamer. Gaat dit niet steeds meer uit de pas lopen?
Tom: “Dat is mijn grootste zorg. De technologie gaat véél sneller dan wij, ook in het onderwijs, kunnen bijbenen. We overzien het niet, het overrompelt ons. Als je hier niet ooit wakker van hebt gelegen, dan onderschat je de impact van AI. Wie weet is in 2030 die generatieve AI een feit en raken alleen al dat jaar mondiaal tien miljoen mensen hun baan kwijt.”

Marcel: “Wie zal het zeggen? We staan aan de vooravond van een heel heftige transitie, met AI in een hoofdrol als transitieversneller. Hoe we daar doorheen en uitkomen, weet niemand. Het kan alle kanten op. Spannend en soms zeer beangstigend, absoluut.”

“In het onderwijs-design moet je AI zo inbedden dat studenten nog steeds hun hersens laten kraken. Als docent moet je ze leren co-creëren met AI”

Maakt AI studenten straks een Leven Lang Lui?
Marcel: “Ja, dat is een risico. Zijn studenten straks wel intrinsiek gemotiveerd om met AI hun leren te verrijken? Of worden ze er afhankelijk van? Niks menselijks is onze studenten vreemd. En nogal wat mensen zijn liever lui dan moe. Het gemak van AI vergroot die verleiding. Maar een oude waarheid blijft ook in het AI-tijdperk waar: leren is zweten.
In het onderwijs-design moet je AI dus zo inbedden dat studenten nog steeds hun hersens laten kraken. Als docent moet je ze de richting wijzen om te co-creëren met AI. We willen immers changemakers afleveren. Die moeten dan wel complexiteit kunnen bevatten, hun gedachten goed verwoorden, logisch kunnen redeneren, kritisch denken, zelfreflexief zijn, hun normen en waarden helder hebben, noem maar op. Voor dat alles staan ze zelf aan de lat, niet AI.”

Eén risico is nog niet genoemd: AI en privacy, een hopeloos huwelijk? Zelfs CoPilot, dat bij de HAN ongeveer als enige chatbot geduld wordt, heeft sinds kort een kwade reuk. Omdat het mistig is wat Microsoft met de verkregen data doet.
Marcel: “Het thema privacy wordt mij er te vaak met de haren bijgesleept. Jawel, ik weet het: het datalek bij de HAN destijds. En natuurlijk is zorgvuldigheid geboden in de omgang met persoonlijke gegevens. Altijd, dus ook bij AI. Maar als je die data niet prijsgeeft, wat is dan verder het probleem? Wat is hier anders dan wanneer je zoekt met Google? Ik zie het verschil niet.
Dit hoeft toch geen enkel beletsel te zijn om het leren te verrijken met behulp van Claude of een andere chatbot?”

Tom: “Het is het eigenlijk steeds hetzelfde liedje: zet de hakken niet in het zand, stop met beren spotten. Kom in beweging. Durf te doen, durf te groeien, met AI.”

Goed, doen dus. Help de lezer even. Wat zijn de eerste stappen om te zetten?
Marcel: “Begin met iets wat je zelf leuk vindt. Intrinsieke motivatie doet altijd wonderen. Daarna zul je zien dat het spelenderwijs nóg leuker wordt!”

Tom: “Ben je daar al, dan raad ik je van harte de al genoemde e-learning aan. Dan ga je er écht mee aan de slag. Als student, maar net zo goed als collega. Tot slot, omdat AI als een speer vooruitschiet: blijf bij! Via onze podcast, bijvoorbeeld.”

Lees meer over AI in het onderwijs op de Insite-pagina ‘Onderwijs met AI’ en op de sites van Marcel en Tom:
aivoorstudenten.nl
aivoordocenten.com
aivoorleerlingen.nl