Wake-up call: HAN dreigt door AI-wekker heen te slapen (deel 1 van 2)

Wat is hot and happening rond AI en onderwijs? HAN-docenten Naberink en Mutsaarts houden de vinger strak aan de pols. Vooral ook in Het AI-tussenuurtje, verkozen tot AI-podcast van het jaar. Urgente boodschap: “De HAN moet NU op de AI-trein springen. Niet bang zijn, gewoon doen.” Voor de studenten én om na 2030 nog te bestaan.

Marcel Mutsaarts (foto, l.) en Tom Naberink (r.) zijn beide docent bij HAN Sport en Bewegen. Wat ze nog meer met elkaar delen, is dat ze al jaren gepassioneerd meebouwen aan onderwijsvernieuwing. “Echte vernieuwing,” zegt Marcel er meteen bij, “geen oude wijn in nieuwe zakken, want die schenken we in het onderwijs al te vaak uit.”

Tom ziet dat net zo. In coronatijd was hij druk in de weer met e-learnings maken. Ook voor collega’s. Toen al merkte hij hoe groot de behoefte was aan technologische ondersteuning en digitale innovatie. Onder studenten én docenten. Tom: “Marcel en ik staken de koppen bijeen. En zo ontstond deze bromance en een inmiddels finaal uit de hand gelopen AI-hobby, haha.”

Wat willen jullie bereiken met die podcast? En overigens ook met jullie sites: aivoorstudenten.nl, aivoordocenten.com en aivoorleerlingen.nl?
Marcel: “Het antwoord is voor alle vier hetzelfde: AI is dé technologie van de toekomst. De impact is onbevattelijk groot. Ook voor de toekomst van het onderwijs. AI democratiseert namelijk het kennisdomein radicaal. Kennis maar ook uitleg, op elk gewenst niveau, zal op ongekende schaal beschikbaar komen. Voor iedereen, altijd en overal. Daar hoef je geen schoolpoort meer voor door te lopen. Misschien zelfs geen docent meer nodig voor te hebben, van vlees en bloed dan.
Kortom, dit gaat iedereen en alles in en om het onderwijs aan. Elke student, docent, schoolbestuurder, opleiding, maar ook elk beroepenveld waarvoor we opleiden. Want ook daar is AI, nu al, nergens meer weg te denken.”

“Denk bij AI in kansen en handel, terwijl je slim leert omgaan met de risico’s”

Tom: “Dit alles voltrekt zich in een oorsuizend hoog tempo. Een tempo dat met de dag versnelt. Marcel en ik vinden dat iedereen dit moet weten. Ook willen we hierbij een helpende hand bieden. Opdat we ons in het onderwijs allemaal zo snel en zo goed mogelijk tot deze nieuwe realiteit gaan verhouden. Doordat we in kansen denken en handelen, terwijl we slim leren omgaan met de risico’s. Vandaar die sites en, sinds vorig jaar september, onze podcast.”

Wat brengt 2025 op AI-gebied? Wat zijn de toptrends?
Marcel: “Allereerst de nieuwe modellen, van bijvoorbeeld ChatGPT of DeepSeek, die redeneren voordat ze antwoord geven. Geen misverstand: dat zijn ineens twéé grote stappen vooruit. A. Betere antwoorden. B. Modellen die stapsgewijs, planmatig acties kunnen uitvoeren. Agency, in vaktaal. Lees: AI-bots die complexere taken van a tot z afhandelen. Binnenkort zelfs in teamverband, zoals wij mensen doen. Kortom, de veel na-gepapegaaide opinie dat taalmodellen ‘domme woordvoorspellers’ zijn, is rijp voor de kliko.

Verderop in 2025 sluit ik niet uit – want de ontwikkelingen gaan razendsnel – dat je tegen je telefoon zegt: boek voor eind december een weekje weg naar Mallorca en stel een gedetailleerd reisplan op dat past bij wat ik op vakantie het liefste allemaal doe. Of: handel deze of die taaie werk- of studieklus vandaag af. En dan word je op je wenken bediend.
Dit betekent nogal wat, met understatement gezegd, ook voor het onderwijs.”

Tom: “Maar ook rond beeld en spraak gaat het razendsnel. Opmerkelijke nieuwkomer is Advanced Voice Mode van ChatGPT, dat emotie en intonatie herkent. Een nieuwkomer met wie je kunt sparren en brainstormen over je studie of project. Of met wie je ‘gewoon’ een praatje kunt maken. Over hoe je je voelt, over hoe je beter met stress kunt omgaan. Stel je voor: een maatje dat er altijd voor je is. We weten dat veel studenten zich eenzaam voelen. Als het hen goed doet, waarom dan niet?

“Open source-AI opent ook de deur naar lokale AI, die draait op de servers van de HAN bijvoorbeeld. Met meer grip op kosten en privacy”

Andere toptrend: AI wordt goedkoper, duurzamer en komt nog breder beschikbaar. Breder dan Big Tech lief is, vermoedelijk. Doordat we bij open source-modellen als DeepSeek onder de motorkap kunnen kijken, kunnen modelmakers en andere AI-specialisten over en weer van elkaar leren. Dat leidt tot innovatieversnelling, tot het ontstaan ook van nieuwe, uitstekend presterende modellen die minder chips en computerkracht vergen. Dat laatste is goed nieuws voor het milieu, want het verkleint de ecologische voetafdruk van AI behoorlijk.

Open source-AI is bovendien goed nieuws omdat het kansen biedt voor een Europese AI-inhaalslag, voor een ethische inhaalslag ook. Open source betekent verder dat je toepassingen lokaal kunt maken. AI die draait op de servers van de HAN, bijvoorbeeld. Zodat je niet alleen de kosten in eigen hand hebt, maar ook de privacy – heel anders dan bij AI uit China of Amerika.”

Wat de HAN betreft: hoe AI-geletterd zijn HAN-studenten inmiddels? Wat doen zij, volledig opgegroeid in het digitale tijdperk, er al mee? En wat laten ze nog liggen?
Marcel: “Studenten gebruiken ChatGPT heel veel, maar schijn bedriegt. Want ze gebruiken het nu vooral als schrijfhulpmiddel. Een slap aftreksel van wat er allemaal al mee kan. Als dan toevallig een AI-geletterde docent hen bij de hand neemt, zie je ze ineens een sterke ontwikkeling doormaken. Zeker bij de ouderejaars gaan dan de lampjes helder branden. Stuk voor stuk zien ze trouwens ook de potentiële gevaren ervan. Dat ze er laks van kunnen worden, bijvoorbeeld, en dus niet bepaald slimmer.”

Tom: “Geregeld leveren studenten een verslag bij me in waarbij ik direct zie dat het door AI is gemaakt. Dan denk ik: wat doorzichtig, wat jammer. Wat heb je nou geleerd? Niks. Lekker makkelijk, lekker dom.
Maar wie is nu echt dom? Want dit ligt minstens voor de helft aan onszelf, aan ons als opleiders, als hogeschool. Waarom brengen we onze studenten niet bij hoe ze er béter gebruik van kunnen maken? Zodat ze AI-geletterd afstuderen en daarna maximale toegevoegde waarde hebben in het werkveld. Met AI-geletterd bedoel ik niet alleen weten op welke knopjes je moet klikken of een beetje prompten. Het gaat ook over wezenlijk inzicht in hoe AI werkt en hoe je daar je voordeel mee kunt doen.

Exact voor dit doel heb ik in januari een e-learning AI voor studenten van 54 lessen (tien uur in totaal) gemaakt. Hopelijk gaat dat helpen. Het vult in ieder geval een deel van een gapende, raadselachtige leegte. Waarom maken we onze hogeschoolstudenten niet AI-vaardig? Zelf vragen zij erom, de docenten vragen erom, ook het werkveld. En de HAN biedt anno 2025 nagenoeg niets aan…”

“Alle hogescholen lopen dramatisch achter rondom AI. Op zijn best behoort de HAN tot de snellere onder de slakken”

Daar kom ik nog op terug, dat snap je. Maar eerst: hoe zit dat bij de docenten van de HAN? Hoe AI-bekwaam of -onbekwaam zijn die?
Tom: “Vergeleken met de meeste hogescholen doen we het als HAN best aardig, als docenten en als opleidingsinstelling. Maar ontkurk de champagne toch maar liever niet. Want de hogeronderwijssector als geheel ligt dramatisch achter. Op zijn best behoren we dus tot de snellere onder de slakken. Positief is dat steeds meer collega-docenten zich bij ons melden met hulpvragen. De bereidheid om te leren neemt snel toe. Ook bij de HAN Academy-trainingen rond AI zie je dat er steeds meer toeloop is en dat het aanbod groeit. Stuk voor stuk hoopvolle tekenen.”

Marcel: “De gemiddelde docent is allesbehalve AI-geletterd. De meesten weten er weinig tot niets van. Juist daarom is onze boodschap: ga ermee aan de slag. Zoals sommigen gelukkig al langer doen. Zet het in, experimenteer en leer daarvan. En leer van elkaar, van de koplopers en best practices.
Dit kan alleen van de grond komen als je hier ook genoeg tijd voor krijgt van je organisatie. Want de werkdruk is al hoog zat. Behalve tijd gaat het ook om voldoende facilitering, waaronder toegang tot AI-voorzieningen. Waar zijn de betaalde accounts? Daar schort het nu ernstig aan. Bovendien heb je experts in je team nodig die je goed op weg helpen. Die als vraagbaak fungeren.”

Tom: “In plaats daarvan zijn we als HAN, al jaren, overmatig gefixeerd op risico’s. Maar al doende leert men. Je steekt doorgaans weinig op van gouden kansen missen. En zo de boot naar de toekomst missen, uit koudwatervrees.”

Wat moet de HAN, liefst vandaag al, beter doen rond AI?
Tom: “De leiding, het CvB voorop, moet beter beseffen wat met AI allemaal mogelijk is in het onderwijs. En ook dat ons onderwijs niet meer relevant is als we niet nú op de AI-trein springen. Zeker omdat ook het werkveld met het uur meer doordrenkt raakt van AI.
Pak het Koersbeeld erbij. Dan zie je dat één van de zes koersdoelen luidt dat we onze studenten digi- en datavaardig willen maken. Daarbinnen is AI een subdoel. Kariger kan niet. Werken en studeren met AI moet een absolute topprioriteit van de HAN zijn. In alle zes de doelen zou dat een stevige plek moeten hebben. Als je tenminste van je Koersbeeld binnen één, twee jaar geen papieren tijger wilt maken.”

“Geef de opleidingen experimenteerruimte, stel betaalde accounts beschikbaar, voor ChatGPT, Claude, en andere state-of-the-art AI. Wees proactief en bij de pinken”

Volle kracht vooruit dus met AI?
Tom: “Precies. Snap dat dit óók gaat over de basale kwestie of je nog bestaansrecht hebt als hogeschool over vijf jaar.”

Marcel: “Mee eens. Dus ook daarom: hoogste tijd voor goede, gedegen facilitering bij alle academies, staf en services. Niet in de trant van: ‘Oké, vooruit, je mag nu ChatGPT gebruiken.’ Nee, geef de opleidingen experimenteerruimte, stel HAN-breed een fors aantal betaalde accounts beschikbaar, voor ChatGPT, Claude en andere state-of-the-art AI. Wees daarin proactief en bij de pinken als bestuur en management. En ja, natuurlijk met richtlijnen erbij voor privacy et cetera, dat spreekt voor zich.
Pak de kansen. En pak de risico’s aan. Maar staar je er niet blind op. De tijd tikt weg. Actie is nodig. Van docenten, maar net zo goed van de top!”

Tom: “Daarnaast moet het curriculum veel AI-vriendelijker. Door vrije ruimte voor AI in te bouwen en met lef te experimenteren. Door zo te leren studeren, doceren, werken met AI. Inspelend op de nu nog niet te voorspellen, straks spelende ontwikkelingen, on the fly en ondersteund door AI-experts bij elke academie.
Dan krijgen ook de grote thema’s kleur op de kaken, waar bestuursvoorzitter Verhofstad terecht op hamert: disruptie, wendbaarheid, fit for the future.”

Tussen de regels door hoor ik steeds: waar blijft een HAN-breed masterplan AI? Of klinkt jullie dat te top-down in de oren?
Tom: “Een masterplan, ja. Maar dan alsjeblieft wel eentje dat bottom-up tot stand komt, en dat de weg effent voor doen, durven en delen!”

Marcel: “Prachtig, zo’n plan, maar niet opgelegd en dichtgetimmerd. Wel: aanzettend tot actie en experiment, faciliterend om HAN’ers massaal AI-geletterd te maken.
Tekenend vind ik wat gebeurd is met de AI-sandbox. Dit is een online omgeving met meer ruimte dan normaal om met AI te experimenteren. Vorig jaar zijn we hier met een aantal AI-kundige collega’s enthousiast mee begonnen. Het zou de opmaat moeten zijn naar een AI-sandbox 2.0 bij de academies. Tot zover het plan. Het is nog steeds niet van de grond gekomen. Geen facilitering. Bezuinigingen …

Vandaar dat Tom en ik er zelf maar mee begonnen zijn. Dit is namelijk het laatste waarop je zou moeten bezuinigen. Experimenteren is onmisbaar, wil je iets wat zo disruptief, zo invasief is als AI, met succes integreren in je organisatie. Helaas heeft de organisatie een sterke controlereflex. Dit ligt niet aan de collega’s van centraal, die willen vaak best vooruit. Maar ze zijn gehouden en gebonden aan de duizend regeltjes van het controlemechaniek. AI gedijt juist bij vrijheid. Starheid is stilstand, die we ons geen minuut langer kunnen permitteren.”

Lees ook het tweede deel van dit interview. Hierin schetsen Tom en Marcel wat er schort aan de HAN-mindset rond AI. Ze nemen onder de loep wat ‘AI-verrijkt onderwijs’ betekent voor de rol van de docent, voor leerdoelen en toetsing én voor het bestaansrecht van de HAN na 2030. Ze duiken in de risico’s van AI. Ook leggen ze uit hoe jij jezelf, praktisch en per direct, een stuk AI-geletterder kunt maken.

Lees meer over AI bij de HAN op de Insite-pagina ‘Onderwijs met AI’