Martijn van Koolwijk: Griezelen is goed voor kinderen én volwassenen

Terwijl ik geconcentreerd een generator probeer te repareren, hoor ik haar geneurie toenemen. Ik ken deze moordenaar. Nog voordat mijn hartslag kan versnellen of ik haar gehijg hoor, waarschuwt het binnensmondse gezang mij. Ik ben binnen bereik van haar werpbijlen. Voorzichtig sluip ik weg bij de generator. De hoek om, voorbij een van de vele vleeshaken aan palen die in deze straat in Haddonfield staan opgesteld. Haken waar Anna, de jager, mij met liefde aan wil ophangen. Alles om de entiteit te pleasen. Dan wordt haar lied overstemd door een luide zoem. Iemand heeft het hek weten te openen. Het moet Jake geweest zijn, of Bill. David heeft het niet gered. Ik besluit richting de zoemer te sprinten, maar net voordat ik een hoek om wil slaan, voel ik de pijnscheut van een bijl recht in mijn rug. Strompelend ga ik verder. Het volume van Anna’s gehijg neemt toe. Gelukkig weet Bill haar af te leiden. Vlak voordat de jager uithaalt, weten we aan haar te ontsnappen. Het hek door.

Opgelucht haal ik adem. Ik kijk naar de puntentelling en leg mijn controller neer. Even twijfel ik. Speel ik nog een potje? Het griezelen en ternauwernood ontsnappen gaven een kick. Dan kijk ik op de klok. Het is elf uur in de ochtend. Over twee uur moet ik de deur uit. Avonddienst. Op zich heb ik nog alle tijd, ware het niet dat ik nog een keuzemenu moet samenstellen voor een Halloween-filmavond. Mijn hele ochtend lijkt wel in het teken van griezelen te staan, maar waarom griezelen we eigenlijk?

Een rondje over internet biedt voornamelijk toegang tot pedagogische artikelen. Waarom is het van belang dat kinderen kunnen griezelen? Kinderen vanaf een jaar of twee worden door te griezelen geholpen bij hun sociale ontwikkeling en de ontwikkeling van een moreel bewustzijn. Daarnaast helpt het angsten te overwinnen en verdragen, en dat vergroot het zelfvertrouwen.

‘Griezelen is echter niet alleen goed voor kinderen,’ vertelt Jan van den Berg (angstpsycholoog) aan dagblad Trouw. ‘Mensen willen hun overlevingsmechanismen testen. Wie ben ik? Wat kan ik aan? Je kunt daar ideeën over hebben, maar sommige dingen moet je ervaren. Door angst te overwinnen voelen ook volwassenen zich autonoom en krachtig.’ Daarnaast liggen angst en verliefdheid neurologisch dicht bij elkaar. Ze maken gebruik van hetzelfde verdedigingsmechanisme. Van den Berg legt uit: ‘Je krijgt grote pupillen en verliest je eetlust. Alleen de betekenisgeving is omgekeerd. Bij verliefdheid zet je je verdedigingsmechanisme opzij om iemand toe te laten in je leven. Bij angst schiet dat mechanisme juist aan. Beide emoties draaien om dezelfde spanning: kun je een negatieve verwachting ontkrachten? Eigenlijk is verliefdheid angst die je positief uitlegt.’

Media als boeken, films en games bieden angsten aan waar je de regie over kunt houden. Je kunt ieder moment het boek dichtklappen, de film uitzetten of de controller wegleggen. Hierdoor zijn dit ideale vormen om mee te griezelen. Dat angst en griezelen niet altijd door bovennatuurlijke bijlmoordenaars of ander horrorfilmgespuis hoeft te worden aangejaagd, blijkt uit de immense populariteit van true crime. Series en podcasts over seriemoordenaar Jeffrey Dahmer, de mocro maffia, Bureau Arnhem et cetera buitelen over elkaar heen om de gesprekken bij de koffieautomaat op het werk te kapen.

True crime wakkert hetzelfde griezel- en angstmechanisme aan. ‘Er wordt op het idee ingespeeld dat je, zodra je de deur uitgaat, meteen gevaar loopt,’ aldus mediawetenschapper Dan Hassler-Forest aan de NOS in 2017. ‘Er is een tweestrijd. In je hoofd weet je dat het veilig is, maar je lichaam geeft een gevoel van doodsgevaar af. Daardoor ontstaat er ontzettende opluchting als de rit er op zit. Een kick.’

Griezelen geeft ons dus een dopaminekick die vergelijkbaar is met verliefdheid. Ik heb echter nog nooit gehoord of gelezen over mensen met een griezelverslaving. Daarmee lijkt griezelen, naast goed voor de ontwikkeling en eigenwaarde, ook nog eens de meest onschuldige manier om dopaminekicks te krijgen. Alhoewel, uit een onderzoek uit 2018 (aangehaald in het artikel ‘De aantrekkingskracht van de waargebeurde moord’ in De Groene Amsterdammer) blijkt dat griezelen om true crime een naar neveneffect heeft. Mensen kunnen zich er daadwerkelijk onveiliger van gaan voelen, waardoor ze meer true crime tot zich willen nemen, omdat hier informatie in kan zitten hoe zij zich tegen gruweldaden kunnen wapenen. Toch een vorm van verslaving dus.

Ik hou het voorlopig maar bij mijn bovennatuurlijke bijlmoordenaars, pak mijn controller nog een keer op en verheug mij nu al op haar geneurie.

Martijn van Koolwijk werkt in de ggz en schrijft om de week een column voor SAM. Lees zijn vorige bijdrage hier.